Een lange martelgang. Zo noemt Wim van der Graaff de periode van het neerhalen van de MH17 tot nu. Bij de ramp in juli 2014 vielen 298 slachtoffers, onder wie zijn zoon Laurens (30) en schoondochter Karlijn (25). Morgen, bijna zes jaar later, begint de rechtszaak tegen vier verdachten.
Van der Graaff weet nog niet of hij de rechtszaak gaat volgen. Sinds de ramp bepaalt "de stemming van de dag" zijn leven. "Misschien gaan we wel naar het strand om uit te waaien."
De start van de rechtszaak is voor hem geen makkelijke periode. "Er is veel aandacht voor in verschillende media. En daarmee ga je weer terug in de tijd, je begint weer van voor af aan. Dat gevoel gaat waarschijnlijk nooit over. Andere nabestaanden weer zien maakt het extra confronterend."
Er wordt gelogen en ze komen er misschien ook nog wel mee weg.
In hoeverre draagt deze rechtszaak iets bij, vraagt Van der Graaff zich af. Het antwoord heeft hij ook wel: waarschijnlijk niets. "En dat is frustrerend", zegt hij. "Rusland werkt niet mee, de verdachten zijn niet aanwezig en waarschijnlijk gaat het jaren duren."
Dat maakt het voor Van der Graaff extra pijnlijk. "In de westerse wereld zijn we maar watjes als je het vergelijkt met hoe de Russen omgaan met moraal en ethiek. Er wordt gelogen en ze komen er misschien ook nog wel mee weg."
Excuses van Nederland
Toch is de nabestaande niet alleen kritisch op de houding van Rusland. Ook van Nederland zou hij graag wat meer horen. Excuses, bijvoorbeeld. Want: "Waarom werd er gevlogen boven Oekraïne terwijl bekend was dat het er gevaarlijk was? Op bijeenkomsten van nabestaanden wordt dan gezegd: met de kennis van nu zouden we het niet doen. Ik snap dat wel, maar het geeft een gevoel van onmacht. En daar krijg ik mijn kind niet mee terug."
De komende periode wordt waarschijnlijk zwaar, verwacht Van der Graaff: "We hebben veel hulp nodig gehad en gekregen, maar uiteindelijk moet je het toch vooral zelf zien te rooien."
Ook Sander van Luik heeft er een hard hoofd in dat de moordenaars van zijn broer ooit zullen worden gestraft.
Nabestaande Sander van Luik zit in de werkgroep Waarheidsvinding van de Stichting Vliegramp MH17. Vanochtend gaat de stichting voor de derde keer 298 stoeltjes plaatsen recht tegenover de Russische ambassade in Den Haag.
Zijn broer Klaas Willem van Luik (54) was met vlucht MH17 op weg naar Brunei, waar hij woonde. "De symboliek is dat wij Rusland in de ogen kijken en verantwoordelijk houden voor alles wat er na 17 juli 2014 gebeurd is en níet gebeurd is door Rusland."
Ook Rusland is verplicht mee te werken aan het internationale onderzoek, zegt Van Luik. "En ze hebben alles in het werk gesteld om het tegenovergestelde te doen. Daar willen we hen graag mee confronteren en hen eraan herinneren dat er naast politiek ook nog een menselijke houding mogelijk is."
Hij is blij dat het proces morgen begint. "Het gaat niet om niks, het gaat om een 300-voudige moord op mensen die uit het leven gerukt zijn, die dachten op vakantie te gaan of naar werk of wat ook. Mensen die helemaal niets met die oorlog te maken hadden."
'Zoveel mogelijk details'
Dat Rusland vervolgens heeft geprobeerd om de waarheid daarover verborgen te houden vindt hij "bijna net zo kwalijk als de daad zelf". Hij is zich ervan bewust dat het proces waarschijnlijk ook weer allerlei herinneringen zal oproepen, "dus het zal bij momenten ook wel niet erg prettig zijn".
Het is waarschijnlijk niet mogelijk de verdachten in de ogen te kijken omdat ze naar verwachting niet bij het proces aanwezig zijn. Maar dat is voor Van Luik ook niet het belangrijkste. "Het allerbelangrijkste voor mij is dat we te horen krijgen wat er precies gebeurd is, in zoveel mogelijk detail en zover mogelijk terug in de tijd. Want het is niet zomaar een spontane actie geweest, er is een hele keten van beslissingen voorafgegaan aan het neerhalen van die vlucht."
Verslaggever Henrik-Willem Hofs legt in deze video uit hoe het proces eruit komt te zien.
