Waarom Poetin vandaag niet bij de Auschwitz-herdenking is
Als de wereld vandaag bijeen is om de verschrikkingen van Auschwitz te herdenken, ontbreekt er een opvallend gezicht: dat van de Russische president Vladimir Poetin. Zelfs Auschwitz, hét symbool voor de moord op 6 miljoen Joden in de Tweede Wereldoorlog, ontkomt niet aan politiek geharrewar.
Polen had Rusland wel uitgenodigd voor de herdenkingsbijeenkomst, maar Poetin heeft geen persoonlijke invitatie gekregen. Hij gaat daarom niet. In Poetins plaats komt de Russische ambassadeur in Warschau.
Poetin was vier dagen geleden wel in Jeruzalem, waar een keur aan wereldleiders de bevrijding van Auschwitz herdacht in het Israëlische herinneringscentrum voor de Holocaust Yad Vashem. Hij hield er ook een toespraak. En daar ontbrak nu juist zijn Poolse collega Andrzej Duda, die het niet kon verdragen dat hij wel naar Poetin moest luisteren, maar zelf niet het woord mocht voeren.
De onderlinge kinnesinne is exemplarisch voor de verhoudingen. Rusland en Polen verwijten elkaar over en weer medeverantwoordelijk te zijn geweest voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Poetin noemde Józef Lipski, tot 1939 Pools ambassadeur in Berlijn, onlangs zelfs "die schoft, dat antisemitische varken".
Bevrijding Auschwitz
Waar geen onenigheid over kan bestaan, is dat het Rode Leger Auschwitz bevrijdde. Vandaag is dat precies 75 jaar geleden. De Italiaans-Joodse schrijver en ex-gevangene Primo Levi zag de bevrijders komen. Hij beschrijft het in zijn boek Het Respijt als volgt: "Ze groetten ons niet, noch glimlachten ze; ze leken bedrukt, niet alleen uit medelijden maar uit een verwarde terughoudendheid die hun lippen verzegelde en hun blik bond aan het begrafenistafereel."
Mikhail Kabanov was destijds een van de bevrijders. In zijn legeruniform vertelt hij over zijn eerste indrukken:
"Er was een soort ontvangstruimte, waar al de bezittingen van de gevangenen werden afgenomen", zegt bevrijder Kabanov tegen de NOS. "Goud in allerlei soorten en maten. En ze werden kaalgeschoren, er lagen kubieke meters mensenhaar (...) Ik zag kinderschoentjes opgestapeld, misschien wel tien meter lang, vier à vijf meter breed en anderhalve meter hoog. Er was prikkeldraad, ook prikkeldraad dat onder stroom stond. Daar lagen massa's doden onder en naast."
Kabanov bleef maar kort in Auschwitz. Zijn eenheid moest verder. Op naar Berlijn. Zijn ervaringen en die van zijn kameraden vormen de grondslag voor hoe er ook tegenwoordig nog naar de oorlog wordt gekeken in Rusland. De vernietigingskampen in Polen waren slechts een episode in de oerstrijd tegen de nazi's, die veel meer onvoorstelbare gruwelijkheden kende. De vernietiging van de Joden is niet het belangrijkste hoofdstuk in de Russische geschiedschrijving. Het lijden van de sovjet-bevolking en de heldendom van het Rode Leger zijn veel prominenter.
'Untermenschen'
En dat is als zodanig niet zo opmerkelijk. De Sovjet-Unie, de voorloper van het huidige Rusland, heeft onvoorstelbaar geleden. Aan het eind van de oorlog waren er naar schatting 27 miljoen mensen dood; omgekomen door oorlogsgeweld, uitgehongerd, uitgeput. Tallozen waren verdreven en vernederd, duizenden dorpen en steden volledig verwoest, het hele land lag in puin. De nazi's zagen niet alleen de Joden, maar ook Slaven zoals Russen als Untermenschen. Misschien niet allemaal voor directe vernietiging, maar wel voor slavenarbeid tot de dood erop volgde.
Voor de meeste Russen geldt Auschwitz als een van de bewijzen van de verdorvenheid van het fascisme, niet specifiek als plek waar een genocide op Joden werd uitgevoerd. Er wordt vaak op gewezen dat er in Auschwitz ook sovjet-krijgsgevangenen zijn vermoord. Dat klopt; het waren er naar schatting 15.000. Ongeveer een miljoen Joden eindigden er in de gaskamers of stierven aan uitputting, honger en mishandeling.
Rusland kijkt uit naar 9 mei
Toch is er dezer dagen wel degelijk aandacht voor de Jodenvervolging in Rusland. Er is een Holocaust Herdenkingsweek uitgeroepen, met activiteiten in 59 Russische steden. In Krasnogorsk is er bijvoorbeeld een tentoonstelling van geld dat werd gebruikt in de Joodse getto's in Polen en Tsjechoslowakije. School 1161 in Moskou heeft een programma over de Holocaust onder de veelzeggende titel "De weinig bekende bladzijden over de geschiedenis en de helden van de Grote Patriottische Oorlog". En er is een speciaal filmprogramma over de Holocaust.
Maar die activiteiten vallen in het niet bij de herdenking van de overwinning in de Grote Patriottische Oorlog, zoals de Russen de Tweede Wereldoorlog noemen. De Russische autoriteiten zullen alles uit de kast halen om te zorgen dat niemand 9 mei van dit jaar, als 75 jaar overwinning wordt gevierd, zal vergeten.
