Herinneringscentrum voor 1300 gedeporteerde Joden uit psychiatrisch centrum

In Apeldoorn is vandaag een herinneringscentrum geopend voor de 1300 Joden die in 1943 werden gedeporteerd vanuit psychiatrische inrichting Het Apeldoornsche Bosch. De opening werd bijgewoond door nabestaanden en familie.

Het kleine museum herinnert aan de nacht van 21 op 22 januari, toen de patiënten en personeelsleden direct naar Auschwitz werden gebracht, waar ze bijna allemaal binnen 24 uur werden vermoord.

"Dat centrum is in een nacht in een keer leeggehaald door de Duitsers", zegt Johan Kruithof, voorzitter van Stichting Apeldoornsche Bosch. Hij noemt de gebeurtenis 'het verdriet van Apeldoorn'.

Hij kent het verhaal van de Joodse psychiatrische instelling inmiddels door en door. Het was de enige plek in het land waar Joden met een psychische aandoening werden ondergebracht. Ze woonden en werkten er en werden behandeld door een team van verpleegkundigen en artsen.

Alle aanwezigen werden in 1943 in een nacht rechtstreeks naar Auschwitz gedeporteerd. Sommige personeelsleden gingen met de patiënten mee, anderen sloegen op de vlucht.

Eli Asser was één van de personeelsleden die de situatie overleefden. Hij werkte in 1943 als leerling-verpleger in het Apeldoornsche Bosch en werd gealarmeerd dat de Duitsers eraan kwamen om de inrichting leeg te halen. "Het gaf ons tijd om na te denken en ons te bezinnen op de vraag wat we gingen doen: gehoorzaam, meegaan met de Duitsers of je verzetten. Je kon je niet verzetten, natuurlijk, maar je kon wel maken dat je wegkwam", vertelde hij er jaren geleden over aan Omroep Gelderland.

Voor personeelsleden die vluchtten voelde het alsof ze de patiënten de rug toekeerden. "Je voelde je een deserteur, je liet de mensen en de patiënten in de steek. Maar tegelijkertijd was er een gevoel dat áls je meeging, er niets meer aan te doen was", zei hij toen. Asser is inmiddels overleden.

Kruithof bevestigt zijn verhaal. "Er waren sterke geruchten dat het een moordpartij zou worden. Dat bracht het personeel in gewetensnood. Alle verpleegkundigen, artsen en psychiaters die een rol hadden in Het Apeldoornsche Bosch worstelden met hun geweten. Sommigen van hen vluchtten, anderen kozen ervoor om mee te gaan. En wie zijn wij om daar een mening over te hebben?", zegt hij.

Onbelicht verhaal

Kruithof noemt de deportatie uit Het Apeldoornsche Bosch een onbelicht verhaal. "Daarom ben ik zo blij dat het herinneringscentrum er komt. Daarmee wordt dit verhaal royaal onder de aandacht van Apeldoorners en Nederland gebracht. En dat is hard nodig. Binnen al die gruwelijke gebeurtenissen springt dit verhaal er nog eens uit qua dramatiek."

De opening vandaag werd gedaan door Gerdi Verbeet, voormalig Tweede Kamer-voorzitter en nu voorzitter van het nationaal comité 4 en 5 mei, schrijft Omroep Gelderland.