Staking brengt Zuid-Afrika’s luchtvaartmaatschappij nog dichter bij afgrond

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

South African Airways (SAA), de nationale luchtvaartmaatschappij van Zuid-Afrika, heeft voor vandaag en morgen ruim honderd vluchten geannuleerd. Cabinepersoneel en technisch personeel leggen het werk neer. Vanwege de staking gaan alle binnenlandse vluchten niet door, en ook naar veel internationale bestemmingen wordt niet gevlogen.

De reden voor de staking is tweeledig. SAA maakte deze week bekend dat het bedrijf moet herstructureren en dat er daarom ruim 900 banen op de tocht staan. Daarnaast eisen vakbonden per direct een loonsverhoging van acht procent. De luchtvaartmaatschappij zegt 5,9 procent te kunnen toezeggen, vanaf april volgend jaar.

Maar dat is niet genoeg en komt te laat, zeggen de vakbonden. Ze willen het werk neerleggen totdat hun eis wordt ingewilligd. Volgens SAA kost de staking ruim drie miljoen euro per dag. En als de staking lang duurt, is er een kans dat de vliegtuigmaatschappij er niet meer bovenop komt, zegt SAA.

Bankroet

De financiële situatie bij de Zuid-Afrikaanse luchtvaartmaatschappij is al beroerd. Het bedrijf maakt sinds 2011 geen winst meer en wordt overeind gehouden met leningen. De Zuid-Afrikaanse overheid heeft al enkele miljarden euro's in SAA gepompt om ervoor te zorgen dat het bedrijf niet bankroet gaat. SAA zegt dit jaar nog 120 miljoen euro nodig te hebben.

Herstructurering is dus onvermijdelijk, schrijft de Zuid-Afrikaanse politiek journalist Pieter du Toit in een nieuwsartikel. "De eis van de vakbonden voor acht procent loonsverhoging laat zien dat ze geen realiteitszin hebben. Er is geen geld. SAA is bankroet. Het kan niet overleven als er geen herstructurering plaatsvindt."

En dat zou kunnen betekenen dat er nog veel meer banen verloren gaan. Er werken zo'n 10.000 mensen voor SAA. Het is ook nog maar de vraag waar SAA de benodigde 120 miljoen vandaan gaat halen.

Vanuit de regering gaan er steeds meer geluiden op om het staatsbedrijf op te doeken. De minister van Financiën Tito Mboweni zei vorig jaar al: "Waarom hebben we SAA nodig? Het kost ons miljoenen per jaar, het is inefficiënt en de financiën zijn een puinhoop." En minister van Overheidsbedrijven Pravin Gordhan zei gisteren dat SAA niet te groot is om te laten klappen. "Als er moeilijke beslissingen moeten worden genomen, dan doen we dat."

Tegelijkertijd is de overheid nog wel op zoek naar investeerders. Verschillende economen pleiten voor privatisering van SAA. Maar president Ramaphosa heeft tot nu toe gezegd daar geen voorstander van te zijn.

Corrupte contracten

Een groot deel van de financiële problemen bij SAA is een nalatenschap van president Jacob Zuma, die begin 2018 gedwongen moest aftreden. Onder hem zijn er bij veel staatsbedrijven mensen uit zijn netwerk op hoge posities terechtgekomen. Die hadden vaak niet de juiste papieren, wat leidde tot wanbeleid. Ook zijn er veel corrupte contracten afgesloten. Niet alleen staatsbedrijf SAA verkeert daarom in zwaar weer, maar ook het staatselektriciteitsbedrijf Eskom. Zuid-Afrika houdt nog maar met moeite de lichten aan.

Huidige president Ramaphosa beloofde beterschap. Onder hem werden nieuwe leiders aangesteld bij de staatsbedrijven. Maar de taak en de stress zijn te groot: zowel directeuren van SAA als Eskom dienden dit jaar hun ontslag in.