Met sluiting GasTerra komt einde omstreden 'gasgebouw' in zicht
Met het sluiten van het gashandelsbedrijf GasTerra start de "onvermijdelijke ontmanteling van het gasgebouw", zo schrijft minister Wiebes van Economische Zaken in een brief aan de Tweede Kamer. En daarmee wordt na vier jaar ook uitvoering gegeven aan een advies van de Onderzoeksraad voor Veiligheid.
GasTerra is de kern van het veel bekritiseerde 'gasgebouw'; de constructie waarin de eigenaren van het Groningse gas, Shell en Exxon, met het ministerie van Economische Zaken afspraken maken over gaswinning in Groningen. Die afspraken zijn geheim.
Gesloten bolwerk
De Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) adviseerde al in 2015 om de constructie open te breken, omdat het een te gesloten bolwerk zou zijn, enkel gericht op maximale winst. Die kritiek werd gedeeld door veel Groningers en door verschillende partijen in de Tweede Kamer.
De zogenoemde Overeenkomst van Samenwerking bestaat al sinds 1963, het begin van de gaswinning. De partijen maken samen afspraken over de winning van gas in Groningen en over de verkoop daarvan. Besluiten in het gasgebouw moeten unaniem worden genomen en zijn dus geheim.
Minister Wiebes noemt het gashandelsbedrijf Gasterra de kern van de constructie. Zijn ministerie heeft 10 procent van de aandelen, het staatsbedrijf Energie Beheer Nederland (EBN) 40 procent. De oliebedrijven Shell en Exxon hebben ieder 25 procent.
Vernietigend
De Onderzoeksraad schreef in 2015 een vernietigend rapport over de gaswinning in Groningen. Er was tot 2013 te weinig rekening gehouden met de veiligheidsrisico's voor Groningers, zo luidde de conclusie.
Ook had de raad kritiek op het winstbejag. Kritische geluiden werden jarenlang weggewuifd, terwijl de veiligheid van Groningers werd genegeerd. Het gasgebouw moest opengebroken worden, was het advies.
Wiebes is niet de eerste minister die nu het gasgebouw aanpakt. Ingewijden vertellen de NOS dat ook de vorige minister van Economische Zaken, Henk Kamp, de bezem al flink door het gasgebouw heeft gehaald. Maar toen ging het vooral om poppetjes die werden verplaatst.
Verschillende betrokken hoge ambtenaren bij Economische Zaken veranderden van positie. De topman van EBN, Jan Dirk Bokhoven, nam in 2015 ontslag. Die staatsdeelneming is actief betrokken bij het opsporen, produceren, opslaan en verhandelen van olie en gas. Ook toenmalig directeur van GasTerra Gertjan Lankhorst wisselde van baan. Maar niet alleen aan de kant van de overheid verdwenen mensen. Ook bij de oliemaatschappijen veranderden de bestuurders.
Niet snel genoeg
In 2017 constateerde de OVV opnieuw dat er nog weinig stappen waren gezet om een einde te maken aan de bekritiseerde constructie. "Het gasgebouw moet echt anders", zei toenmalig voorzitter Tjibbe Joustra erover. "Het moet veel duidelijker zijn hoe de dingen zijn geregeld en wat daar gebeurt. Dat is nog steeds niet veranderd."
De vereiste unanimiteit bij afspraken is nog steeds een groot struikelblok voor de minister om veranderingen tot stand te brengen. Bijvoorbeeld over het verminderen van de gasproductie in Groningen. De stopzetting van de gaswinning in Groningen, uiterlijk in 2026, maakt dat er daarna weinig meer valt af te spreken in het gasgebouw.
Wanneer het doek definitief valt voor GasTerra is nog niet bekend. Het bedrijf blijft nog verantwoordelijk voor langlopende gascontracten en de afbouw van de gaswinning.
Toekomst NAM
Minister Wiebes doet in de Kamerbrief geen uitspraken over het naderende einde van de NAM, het bedrijf van Shell en Exxon dat het gas in Groningen uit de grond haal. Maar ook daar ziet de toekomst er voor het personeel somber uit.
Wel benadrukt een woordvoerder van NAM dat het bedrijf op meer velden actief is dan alleen het Groninger gasveld. "Het is zeker een feit dat de Groninger gaswinning binnen een paar jaar ten einde komt. Maar daarnaast wint de NAM ook gas uit kleine velden op land en zee." De NAM werkt al decennia aan de energievoorziening voor Nederland en dat blijft ook zo, aldus de woordvoerder.
