Bosnische scholieren willen einde aan etnische segregatie

De buitenkant van de middelbare school in Travnik laat weinig aan de verbeelding over. In een oogopslag is te zien dat het gebouw is opgedeeld in tweeën: een deel van de voorgevel is geel, een ander deel blauw. En de kleur is nog maar het kleinste verschil.

De ene kant is het katholieke gymnasium voor de Bosnische Kroaten, de andere kant het gymnasium waar overwegend Bosniakken (Bosnische moslims) naartoe gaan. Er zijn twee ingangen, twee schoolpleinen en twee onderwijsprogramma's. De ene school begint een half uur later dan de andere, en ook de pauzes zijn op wisselende tijden zodat leerlingen niet tegelijk buiten zijn.

Er staan ruim zestig van zulke gescheiden scholen in de Federatie van Bosnië-Herzegovina, het deel van Bosnië waar zowel Kroaten als Bosniakken wonen. Ze zijn de meest zichtbare voorbeelden van de segregatie van het Bosnische onderwijs. Dat is sinds het einde van de oorlog in de jaren 90 langs etnische lijnen ingericht. Vlak na de oorlog was daar noodzaak toe, omdat ouders hun kinderen niet naar gemengde scholen durfden te sturen.

Jeugd komt in actie

Maar in de afgelopen twintig jaar is er weinig aan gedaan om de scholen te integreren en is de segregatie juist toegenomen. De zorgen groeien nu, over de gevolgen op lange termijn van het uit elkaar houden van kinderen. Terwijl politiek en schoolbesturen de huidige situatie in stand houden, vinden steeds meer scholieren het tijd voor verandering. Zij ontmoeten elkaar namelijk allang, buiten schooltijd en op sociale media.

Mia, Azra en Halid van de school in Travnik vinden het tijd voor een andere school. Mitra Nazar sprak met ze:

Esmeralda Kalbic (18) gaat naar de gele kant van de school. Ze snapt niet waarom de scheiding nog nodig is. "Ik heb nooit naar etnische verschillen gekeken, dat interesseert me niet," zegt ze. "Ik ken genoeg leerlingen van de andere school, we gaan buiten school gewoon met elkaar om".

Scholieren komen daarom in actie. De eerste scholierenprotesten waren twee jaar geleden in de stad Jajce, bij een van de weinige gemengde middelbare scholen. Scholieren kwamen in opstand toen de schoolleiding plannen maakte om ook die school op te delen in twee etnische afdelingen. Leerlingen begonnen actie te voeren en wisten de plannen terug te draaien.

'Waarom moeten wij zo leven?'

Mia en Azra uit Travnik willen dat er meer zulke acties komen. "We willen af van het beeld dat we niet samen kunnen leven omdat we een andere achtergrond of religie hebben", zeggen de vriendinnen, zelf van verschillende etnische groepen. De zelfverklaarde onderwijsactivisten organiseren activiteiten voor leerlingen van beide scholen. "We willen de situatie verbeteren, niet alleen voor ons zelf, maar voor de generatie die nog komen", aldus Mia (18).

Halid (16) denkt er hetzelfde over; wat hem betreft is etniciteit geen issue meer. Toch heeft hij wel begrip voor de generatie van zijn ouders. "Zij hebben de oorlog meegemaakt, zij hebben het meest geleden. Ze kunnen de haat niet uit hun hoofd krijgen en zien het nog steeds als 'wij tegen zij'. Maar waarom moeten wij zo leven? We spreken dezelfde taal, we hebben dezelfde gewoonten. En wij hebben de oorlog niet meegemaakt."

De segregatie in het onderwijs is een gevoelig onderwerp in Bosnië, waar weinigen de vingers aan durven te branden. Ook de politiek is overwegend langs etnische lijnen verdeeld. De grote partijen vertegenwoordigen alleen de eigen etnische groep en dat maakt het lastig dit onderwerp op de politieke agenda te krijgen.

"Er wordt aan ouders uitgelegd dat gescheiden onderwijs in hun eigen belang is, omdat het de enige manier is om hun etnische identiteit te behouden", zegt Aleksandra Krstovic van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa. Die houdt toezicht op de vrede in het naoorlogse Bosnië.

Vorig jaar noemde de OVSE het gescheiden onderwijs "de meest zichtbare vorm van discriminatie" in Bosnië, en een veiligheidsrisico. Want hoe verminder je etnische spanningen in de toekomst als de jeugd niet leert met elkaar samen te leven? Krstovic: "De toekomst van dit land begint in de klaslokalen van nu. En kinderen leren daar nog steeds dat ze elkaar moeten wantrouwen."

Ook lesmateriaal verdeelt

De scholen zijn niet alleen fysiek van elkaar gescheiden; ook het lesmateriaal is etnische gekleurd en zit vol vooroordelen over de andere etnische groepen, blijkt uit onderzoek dat Krstovic uitvoerde. "Kinderen groeien op met de boodschap dat ze de andere etnische groep altijd tegen ze is. Het zit vol negatieve stereotypen."

Meest problematisch is het vak geschiedenis, met name als het gaat over de Tweede Wereldoorlog en de Balkanoorlog van de jaren 90. Elke etnische groep legt de gebeurtenissen vanuit het eigen perspectief uit. Gebrek aan consensus over de oorlogen in de regio is een van de grootste belemmeringen voor de integratie van de scholen.

"Er is geen politieke wil om het onderwijs te hervormen", zegt Damir Marjanovic, parlementariër van een van de weinige multi-etnische partijen Nasa Stranka. Volgens hem kunnen twee vliegen in een klap worden geslagen als het onderwijs moderner wordt. "Het is nu achterhaald en ouderwets, kinderen leren nog steeds feiten stampen in plaats van informatie verwerken. We moeten eerst scholen bouwen die passen in de 21e eeuw. Met computers en tablets, en waar kinderen leren zelf na te denken. En dan vragen we ouders nog eens: wil je naar die moderne gemengde school, of naar die ouderwetse etnisch gescheiden school?"