Gevangenenruil Rusland-Oekraïne: Nederland verontwaardigd, wereldleiders hoopvol
In Nederland wordt verontwaardigd gereageerd op de vrijlating van MH17-verdachte Vladimir Tsemach. De oud-commandant van de pro-Russische separatisten zat sinds juni vast in Oekraïne, maar arriveerde vandaag in Moskou als onderdeel van een omvangrijke gevangenenruil.
Regeringspartijen CDA en D66 noemen het uitleveren van Tsemach "bizar" en "ontgoochelend". Ze willen dat minister Blok van Buitenlandse Zaken dinsdag in de Tweede Kamer tekst en uitleg komt geven over de situatie.
Ook de nabestaanden van de MH17-ramp snappen niets van de gevangenenruil, waarbij naast Tsemach nog 34 andere gedetineerden uit Oekraïne en 35 uit Rusland werden uitgeleverd. Piet Ploeg van de Stichting Vliegramp MH17 beschuldigt Rusland van expliciete tegenwerking van het onderzoek naar de ramp.
Het contrast met de internationale reacties op de gevangenenruil kan bijna niet groter. Zo feliciteert president Trump van de Verenigde Staten Rusland en Oekraïne op Twitter met de ruil. En de Duitse bondskanselier Merkel noemt de deal een "teken van hoop". Duitsland sloot in 2015 samen met Frankrijk, Rusland en Oekraïne het akkoord van Minsk, over een wapenstilstand in het conflictgebied in Oost-Oekraïne.
"Het is een kwestie van perspectief", zegt verslaggever Gert-Jan Dennekamp. "Wij richten ons op 1 persoon, maar er zijn nog 69 anderen. De Oekraïense president krijgt grote namen terug, zoals regisseur Oleg Sentsov. En internationaal ligt de focus vooral op het verbeteren van de relatie tussen Rusland en Oekraïne."
Na de Russische annexatie van de Krim in 2014 ontstond in Oost-Oekraïne een burgeroorlog tussen pro-Russische separatisten en het Oekraïense leger. Daarbij kwamen tot nu toe al meer dan 10.000 mensen om het leven.
"Men hoopt dat deze ruil bijdraagt aan meer rust en stabiliteit in het gebied", aldus Dennekamp. Ruslandkenner Laura Starink deelt die analyse. "Het verschil tussen het Nederlandse en het internationale perspectief is heel duidelijk. Wat dat betreft staat het vlottrekken van de onderhandelingen over de oorlog in Oost-Oekraïne voor veel mensen boven het MH17-onderzoek."
Breekpunt
De Oekraïense president Zelensky kon ook niet veel anders dan MH17-verdachte Tsemach meesturen naar Moskou, legt correspondent David-Jan Godfroid uit. "Volgens hem was dat een breekpunt voor de Russische president Poetin: zonder Tsemach zou de gevangenenruil helemaal niet doorgaan."
Dat zou slecht nieuws zijn voor Oekraïne, aldus Godfroid, omdat Rusland dan niet meer zou willen meedoen aan toekomstige onderhandelingen over het conflict in Oost-Oekraïne. "Dat risico wilde Zelensky niet lopen."
De Oekraïner werd eind juli gekozen als president en beloofde toen onder meer de betrekkingen met Rusland te stabiliseren en de oorlog in het oosten te beëindigen.
Zelensky is dan ook blij dat de gevangenenruil is gelukt, al was het wel lastig, zegt hij in deze video:
Nederland wilde juist voorkomen dat Tsemach vanuit Oekraïne naar Rusland zou gaan. Het Openbaar Ministerie heeft hem uiteindelijk nog wel kunnen ondervragen voordat hij vertrok, en inmiddels heeft justitie Rusland ook gevraagd om uitlevering van de MH17-verdachte, liet minister Blok vandaag weten.
Of dat verzoek kans van slagen heeft, is de vraag. Volgens Godfroid is het een "illusie" om te denken dat Tsemach ooit in een Nederlandse rechtszaal zal verschijnen als verdachte of getuige in de MH17-zaak.
Geen verplichting
Advocaat Mischa Wladimiroff, gespecialiseerd in internationaal strafrecht, wijst op het Europese verdrag inzake wederzijdse hulp in strafzaken. "Dat biedt een juridische basis om aan het Nederlandse verzoek om uitlevering te voldoen, maar van een onvoorwaardelijke verplichting is geen sprake. Of iemand echt moet worden uitgeleverd, blijft een vrij oordeel van de eigen rechterlijke macht, in dit geval de Russische."
Een van de voorwaarden van het verdrag is dat het vragende land aan het uitleverende land moet beloven dat het een verdachte eerlijk zal berechten. "Rusland kan dan bijvoorbeeld zeggen dat Nederland bevooroordeeld is. Dat geluid hebben de Russen al eerder laten horen."
