Iran zet weer stap richting uraniumverrijking, valt de Iran-deal nog te redden?

• Lennard Swolfs

  redacteur Buitenland

"Dit is het moment van de waarheid", zegt Iran-deskundige Peyman Jafari over de Iran-deal. Het akkoord over het atoomprogramma van Iran, dat in 2015 werd gesloten, staat al een tijd op losse schroeven. Nu heeft Iran aangekondigd om nieuwe centrifuges voor de verrijking van uranium te willen bouwen. Kan Europa het akkoord met Iran nog redden? Of stapt Iran er binnenkort toch uit?

Met de aankondiging om het onderzoek naar uraniumverrijking voort te zetten, doet president Rohani opnieuw afstand van het akkoord uit 2015. Daarin werd afgesproken de sancties tegen Iran te verlichten, in ruil voor een inperking van het kernprogramma. Eerder maakte Iran ook al bekend voorwaarden uit het verdrag te schenden, zij het op kleine schaal.

Wat zijn die voorwaarden? En hoe kwam het verdrag tot stand, wie zijn erbij betrokken? Een opfriscursus in minder dan 2 minuten:

De aankondiging van Rohani is volgens Jafari bedoeld om Europa onder druk te zetten. Sinds de Verenigde Staten uit het akkoord zijn gestapt, zit de Iraanse economie in het slop. Iran hoopt dat Europa daar iets aan kan doen. "De regering wil aangeven dat ze kan besluiten uit het akkoord te stappen als de sancties van de VS blijven doorgaan", legt Jafari uit.

Die strategie lijkt deels te werken. De Franse president Macron wil Iran tegemoetkomen door 15 miljard dollar aan krediet beschikbaar te stellen tot het eind van dit jaar. In ruil zou Iran de afspraken uit het atoomakkoord dan moeten naleven, en de hoop is dat Amerika dan tijdelijk de sancties opheft. "Op langere termijn hoopt Europa dat de VS en Iran weer in gesprek zullen gaan", zegt Jafari. "Dat plan brengt licht aan het einde van de tunnel, al heeft het wel een kleine kans van slagen."

Sico van der Meer, kernwapenexpert bij onderzoeksinstituut Clingendael, waarschuwt dat de Iraanse strategie om Europa onder druk te zetten ook averechts kan werken. "Het kan Iraanse vijanden als de VS en Israël munitie geven om de escalatie op te zoeken", zegt hij. "Het geeft deze landen nu de kans om te zeggen 'zie je nou, Iran is gevaarlijk en we moeten iets doen'."

Nog lang geen kernwapens

Toch is het niet zo dat Iran door onderzoek te hervatten op korte termijn over kernwapens zal beschikken. "Om kernwapens te maken, moet uranium tot 90 procent verrijkt worden", legt Jafari uit. "Daar is Iran nog ver van verwijderd." Bovendien blijven de inspecties van het Internationaal Atoomenergieagentschap in Iran doorgaan, wat de mogelijkheid tot het ontwikkelen van kernwapens verkleint.

Bovendien is één atoombom niet genoeg voor Iran om op het wereldtoneel van betekenis te zijn, benadrukt Van der Meer. "Stel dat Iran nu uit het akkoord zou stappen, dan duurt het nog vele jaren voordat ze daarvoor voldoende kernwapens hebben ontwikkeld."

De Clingendael-deskundige zegt verder dat nooit is bewezen dat Iran kernwapens wil ontwikkelen. "Het enige dat je kunt zeggen, is dat Iran in het verleden aan de capaciteit heeft gewerkt om kernwapens te kunnen bouwen, maar of ze daar ook echt mee bezig waren, weet niemand." De angst voor die ontwikkeling wordt volgens hem vooral aangewakkerd door vijanden van Iran, zoals de VS en Israël. Wel zegt Van der Meer dat Iran zijn opties openhoudt.

Valt het akkoord nog te redden?

Of het Iran-akkoord een toekomst heeft, is lastig te zeggen. Europa is daar al een jaar mee bezig, maar uit de bekendmaking van Rohani blijkt dat die inspanningen weinig resultaat opleveren. Volgens Jafari kan het miljardenkrediet van Macron een opening zijn om gesprekken tussen de VS en Iran te hervatten, al acht hij de kans klein.

"Zonder de VS is het heel lastig om de deal te redden", denkt ook Van der Meer. Hij denkt dat er nu in Europa vooral paniek zal ontstaan. Toch vindt hij een oplossing vanuit Europa nu het meest gunstige scenario. "De deal is de beste manier om Iran van de kernwapens af te houden."