Spookjongeren, ze zijn er wel, maar op papier bestaan ze niet. Het zijn jongeren tussen de 18 en 27 jaar die wel in Nederland verblijven, maar voor alle instanties onvindbaar zijn. Vorig jaar waren ruim 50.000 jongeren uit het zicht van instanties, ruim 1500 meer dan het jaar ervoor.
NOS op 3 ging op zoek naar de spookjongeren en sprak er drie. Bekijk hier de video:
Vertrokken onbekend waarheen
Iedere burger in Nederland staat in principe ingeschreven bij de gemeente op het adres waar hij of zij woont. Verhuis je, dan geef je dat door aan de gemeente. Maar doe je dat niet, of iemand anders schrijft jou uit zonder een nieuw adres van jou op te geven, dan registreert de gemeente dat als 'Vertrokken Onbekend Waarheen', oftewel VOW.
In 2018 hadden 50.124 jongeren tussen de 18 en 27 jaar de letters VOW achter hun naam, ruim 1500 meer dan het jaar ervoor. Niet al deze jongeren spoken door Nederland. Een deel is bijvoorbeeld geëmigreerd zonder dat door te geven aan de gemeente of zijn buitenlandse studenten die tijdelijk in Nederland verbleven.
Fluiten naar sociale voorzieningen
Maar de rest is dus wél in Nederland. Zij zijn door hun ouders uit huis gezet, slapen ergens anders om de deurwaarder te ontlopen of zijn dak- en thuisloos en niet ingeschreven bij een daklozenloket. Hoe groot de groep jongeren is die voor alle instanties onvindbaar is, weet niemand precies. Maar volgens de laatste schatting uit 2014 zou het gaan om zo'n 10.000 spookjongeren.
Die letters VOW achter een naam hebben grote gevolgen. Als de gemeente niet weet waar je bent, dan wordt je BSN-nummer als het ware bevroren. Dat betekent dat je kan fluiten naar alle voorzieningen van de verzorgingsstaat. Je kunt geen zorgverzekering afsluiten, uitkering aanvragen of een baan aannemen. Jongerenwerkers die wij spraken zien deze doelgroep vaak afglijden in de criminaliteit of de prostitutie.
Een duivels dilemma
Er zijn meerdere redenen om met de noorderzon te vertrekken zonder dat je de gemeente laat weten waar je bent. Ruzie met je ouders, het ontlopen van deurwaarders, maar er is nog een andere reden waarom je de status VOW kan krijgen. En dat heeft alles te maken met de zogenoemde kostendelersnorm.
Dat zit zo: wanneer je 21 wordt en nog bij je ouders woont, die een bijstandsuitkering hebben, dan gaat die uitkering van jouw ouders op je verjaardag flink omlaag. Dat is omdat je vanaf die leeftijd volgens de overheid kan meebetalen aan 't huishouden. De kosten worden dus letterlijk gedeeld.
Het is een duivels dilemma
Maar in de praktijk delen de kinderen niet altijd in de kosten. Door de lagere uitkering kan het betalen van de huur lastig worden en kiezen sommige ouders ervoor om hun kind uit huis te zetten. De andere optie is de huur niet meer betalen en met het hele gezin op straat staan.
"Een duivels dilemma", zegt Robin de Bood. Hij is directeur van Volksbond Streetcornerwork in Amsterdam en vangt jongeren op als ze uit beeld dreigen te raken. Door de invoering van de kostendelersnorm in 2015 ziet hij een toename van het aantal spookjongeren. 'Wij zien dat dit een prikkel is voor ouders om hun kinderen te vragen uit huis te gaan. Als deze kinderen zich dan niet opnieuw inschrijven, kunnen ze uit beeld van de overheid raken."
De helft van de spookjongeren in Amsterdam weer teruggevonden
Maar hoe voorkom je nou dat jongeren 'kwijtraken'? De gemeente Amsterdam heeft daar iets op gevonden. Jongerenwerkers gaan op adresbezoek als een jongere uitgeschreven dreigt te worden. Ruim 300 adressen bezochten ze. In de helft van die gevallen vonden ze de jongeren gewoon terug, waarmee ze een uitschrijving wisten te voorkomen.
De Nationale Ombudsman roept gemeenten op zorgvuldig om te gaan met het uitschrijven van jongeren. "Kijk welke hulpvraag er achter de voordeur schuilgaat. Zo voorkom je dat iemand onnodig afglijdt", zegt de woordvoerder.
In een schriftelijke reactie laat de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken Raymond Knops weten dat hij het onwenselijk vindt dat jongeren onterecht als VOW worden geregistreerd. "Om deze reden moeten gemeenten een gedegen adresonderzoek doen alvorens ze mogen over gaan tot een uitschrijving. Vanuit het ministerie zijn er de afgelopen jaren meerdere acties ondernomen om gemeenten daarbij te helpen."
