NASA wil in 2024 terug naar de maan: hoe gaat dat eruitzien?

• Hugo van der Parre en Ivo Landman

  Redacteuren

Op aarde én in ruimtestation ISS viert NASA het jubileum van de eerste bemande maanlanding, dit weekend precies een halve eeuw geleden. Intussen werkt de ruimtevaartorganisatie hard aan de terugkeer van Amerikaanse astronauten naar de maan. Gaat dat op korte termijn lukken? En is het de eerste etappe op weg naar Mars?

Volgens directeur Rob van den Berg van Space Expo, het bezoekerscentrum van ESA in Noordwijk, worden de komende jaren weer grote stappen gezet. Enthousiast vertelt hij over de dingen die op ons afkomen. "We gaan weer naar de maan. De Amerikanen willen daar in 2024 weer mensen hebben."

In deze video kun je alvast bekijken hoe de nieuwe maanmissies er de komende jaren uit gaan zien:

Waarom zijn we niet eerder terug geweest? Dat antwoord is simpel: na het einde van het Apollo-maanproject in 1972 ging het geld naar de spaceshuttle en ruimtestations in een baan om de aarde.

NASA heeft de komende jaren miljarden extra nodig voor het project. Het Congres moet daar nog over beslissen. Er is al wel een nieuw ruimtevaartuig gebouwd voor missies naar de maan en verder: de Orion-capsule. Ook wil NASA samen met internationale partners een klein ruimtestation in een baan om de maan bouwen, de Gateway. En een naam heeft het gloednieuw maanprogramma ook al: project Artemis, naar de tweelingzus van de Griekse god Apollo.

Op langere termijn zou op het maanoppervlak een permanente basis kunnen komen. "Er wordt nu gedacht aan een grote 3D-printer", vertelt Space Expo-directeur Van den Berg. "Die moet maanstof verzamelen, het aan elkaar plakken en dan met een automatische printer laagje voor laagje een soort iglo printen. Met een opblaasbare binnentent kun je dan veilige verblijven voor mensen maken."

Volgens Van den Berg zijn er verschillende redenen waarom de maan na vijftig jaar weer in de belangstelling staat. In de eerste plaats heeft dat te maken met de geopolitieke verhoudingen. Nu China zich steeds meer manifesteert in de ruimtevaart, voelt Amerika de concurrentie toenemen.

"Het lijkt een beetje op de situatie in de jaren 60, toen Amerika en Rusland verwikkeld waren in een race naar de maan. Ze joegen elkaar op. Nu is China erbij gekomen met maanambities en dat laat de VS niet over zijn kant gaan. Daarom heeft vice-president Pence afgelopen maart aangekondigd dat er in 2024, vier jaar eerder dan gepland, weer Amerikanen op de maan moeten staan."

Maar leveren de maanreizen ook wat op? Wetenschap kun je ook bedrijven zonder mensen op de maan. Planeetonderzoeker Daphne Stam van de TU Delft weet daar alles van. Met een team werkt ze aan een instrument dat vanaf de maan naar de aarde moet gaan kijken. "Op die manier kunnen we leren waar je op moet letten als we met nieuwe ruimtetelescopen onderzoek gaan doen naar aarde-achtige planeten bij andere sterren."

Die telescoop op de maan kan vanaf de aarde worden aangestuurd. Maar als je de maan zelf wil onderzoeken, heeft het ook voordelen om mensen te sturen, zegt Stam. "Je kunt het ook met robotwagentjes doen, maar dan ben je toch afhankelijk van hoe ver zo'n karretje kan. En er moeten geen steile hellingen zijn."

Bij andere experimenten kunnen mensen juist weer niet zoveel betekenen. "Voor langdurige metingen. Seismometers die maanbevingen moeten meten bijvoorbeeld. Misschien is het handig als iemand dat instrument neer kan zetten zoals de Apollo-astronauten hebben gedaan, maar zelfs daarvoor heb je geen mensen nodig."

Naast metingen van bevingen diep onder het oppervlak leverde Apollo wetenschappelijk nog meer op. "Zo is de leeftijd van de maan bepaald uit stenen die de maanreizigers meebrachten." En die blijkt ruim 4,5 miljard jaar oud.

Maar bij bemande maanlandingen gaat het niet alleen om wetenschap. Het Apollo-project inspireerde hele generaties en veranderde onze kijk op de aarde als een kleine, kwetsbare planeet. Vanwege alle milieu- en klimaatproblematiek speelt dat sentiment ook nu, zegt Stam. "Dat is veel sterker dan in 1969. Toen was het vooral een groot avontuur. We wilden er naartoe en toen waren we er."

Om de maanreizen met de technologie van de jaren 60 mogelijk te maken werden grote risico's genomen. Vooral de boordcomputer was voor hedendaagse begrippen ontzettend primitief. De Artemis-vluchten worden state of the art high-techmissies, maar reizen naar de maan blijft gevaarlijk. "Er is kosmische straling, vooral uitbarstingen op de zon zijn een groot risico, maanstof is giftig en er zijn inslagen van meteorieten. De Apollo-astronauten bleven maar eventjes, maar deze keer willen ze er langer blijven, en dat is moeilijker."

Wim van Westrenen, hoogleraar planeetwetenschappen aan de Vrije Uninversiteit Amsterdam, acht het onwaarschijnlijk dat NASA 2024 gaat halen. "Ik ben geen ingenieur, maar dat lijkt me heel erg moeilijk. Dat het lukte om iemand voor 1970 op de maan te zetten, daarbij hebben ze veel geluk gehad."

China werkt aan een nieuw ruimtestation om de aarde, maar wil in de jaren 30 ook mensen naar de maan sturen. Voor Van Westrenen, die al jaren onderzoek doet naar water op de maan, is al die aandacht voor onze naaste buur in de ruimte alleen maar welkom. "Robots kunnen heel veel, maar als je mensen stuurt moet er zoveel mee: zuurstof, water, voedsel en nog veel meer. Dan is er automatisch ook meer ruimte voor wetenschappelijke instrumenten. En als je die op de maan neerzet heb je veel bagageruimte over om maanstenen mee terug te nemen."

Direct naar Mars? Nee

Voor wetenschappers als Van Westrenen zijn die stenen heel waardevol. "Ik werk nog steeds met gegevens van de maanstenen die toen zijn meegenomen. Apollo heeft alle ideeën over de maan veranderd, het was een revolutie die zich over 50 jaar uitstrekt. "

De maan is niet het einddoel. NASA wil uiteindelijk naar Mars. "En dan denk ik dat eerst naar de maan gaan een ontzettend goed idee is", zegt de planeetwetenschapper. "Want direct naar Mars, wat sommigen voorstellen, is ontzettend moeilijk, dus je loopt de kans dat zo'n Marsmissie eeuwig wordt uitgesteld. De Maan kan een goede springplank en oefening zijn."