Hoe Nederlands kankeronderzoek Novartis aan miljarden gaat helpen
Opnieuw dreigt een cruciaal medicijn tegen een zeldzame ziekte vanwege een forse prijsverhoging door een farmaceut onbereikbaar te worden voor patiënten. Het gaat om een medicijn tegen een zeldzame kankervorm, waar Novartis in één klap zo'n zes keer meer voor vraagt. Frustrerend, want het is er gekomen dankzij jarenlang monnikenwerk bij het Nederlandse Erasmus MC - met in de hoofdrol emeritus hoogleraar Eric Krenning.
Het draait allemaal om het kankermedicijn lutetium octreotraat, dat wordt gebruikt tegen zeldzame NET-tumoren. Die kunnen zich op verschillende plekken in het lichaam ontwikkelen, bijvoorbeeld in de maag, lever of alvleesklier. Doordat ze langzaam groeien, worden ze vaak zo laat ontdekt dat de vooruitzichten voor de patiënt al slecht zijn.
De ontwikkeling ervan begint drie decennia geleden, als Krenning een manier ontdekt om de tumoren met behulp van een eiwit te markeren, zodat ze makkelijker te vinden zijn. Weer jaren later, in 1999, ontwikkelt hij samen met onderzoekers van een farmaceutisch bedrijfje een behandeling met lutetium octreotaat met behulp van diezelfde techniek.
Die onderzoekers zetten met Krenning en een aantal van zijn collega's in 2001 een eigen bedrijfje op. Krenning verwerft bijna een kwart van de aandelen daarin. Hij doet het werk allemaal in de tijd van zijn baas, het Erasmus MC.
Spectaculaire resultaten
En dan gaat het snel. Vanaf de eeuwwisseling begint een groot onderzoek in het Erasmus MC. Tot 2015 worden meer dan 1200 patiënten met bepaalde NET-tumoren behandeld met lutetium octreotaat. De patiënten komen uit de hele wereld. Een van hen uit Amerika: Steve Jobs. De toenmalig Apple-baas heeft een NET-tumor in zijn alvleesklier.
Al tijdens het onderzoek wordt duidelijk dat er spectaculaire resultaten mogelijk zijn. Bijna de helft van de tumoren krimpt en de meeste patiënten met dit type NET-tumor krijgen er vier tot zes levensjaren bij. Het succes wordt beschreven in het gerenommeerde tijdschrift Clinical Cancer Research, en ook het Erasmus MC brengt er enthousiaste persberichten over uit.
Uniek geneesmiddel
Krenning is dan al meer op afstand komen te staan. In 2010 wordt het bedrijfje van hem, en een aantal anderen, voor een slordige 11 miljoen euro gekocht door de Franse farmaceut AAA. Er wordt vooral met aandelen betaald, wat de Nederlander later in één klap multimiljonair zou maken.
De Fransen krijgen met lutetium octreotaat een uniek geneesmiddel in handen waarvoor geen alternatief bestaat. De handelsnaam vanaf dan: Lutathera. Begin 2016 kopen de Fransen daarbovenop nog een belangrijk ander Nederlands bedrijf (IDB). Dat voorziet ziekenhuizen als een van de weinige van lutetium van voldoende kwaliteit om medicijnen van te maken.
In het najaar van 2017 krijgt Lutathera een weesgeneesmiddelenstatus in de EU en de VS. Dat betekent dat het medicijn wordt erkend als effectief middel tegen een zeldzame ziekte. Ook niet onbelangrijk: de fabrikant krijgt het alleenrecht op verkoop, tien jaar in de EU, zeven in de VS. Enige uitzondering op die regel is de bereiding van het middel in een ziekenhuisapotheek voor de eigen patiënten van dat ziekenhuis. De officiële toelating op de markt volgt meteen daarna.
Prompt staat de grote farmaceut Novartis op de stoep. Voor 3,3 miljard euro lijven de Zwitsers het Franse bedrijf in. Hoogleraar Krenning krijgt volgens berekeningen van het NTvG op basis van openbare stukken zo'n twaalf miljoen euro op zijn rekening bijgeschreven. En daar zal het niet bij blijven.
Beursanalisten voorspellen voor Novartis een jaarlijkse omzet van Lutathera van 1,75 miljard euro en Krenning krijgt tien jaar lang royalties over de wereldwijde omzet van het kankermedicijn. Dat kan hem tientallen miljoenen opleveren. Ook het Erasmus MC kan volgens het NTvG royalties tegemoetzien, maximaal twee miljoen euro.
Zorgverzekeraars en patiënten zijn minder enthousiast. Ze maken zich zorgen. Ziekenhuizen kunnen het medicijn nog zelf blijven maken, maar blijft dat ook zo? Ze hebben voorlopig Novartis nodig voor de grondstoffen. De farmaceut concurreert daarmee de facto tegen zijn eigen medicijn. Hoelang het duurt voordat dat op het hoofdkantoor in Basel gaat wringen, is de vraag.
