Inheemse Brazilianen vrezen Bolsonaro: 'Het wordt een bloedbad'

• Marc Bessems

  correspondent Latijns-Amerika

Het jaar begint niet goed voor de inheemse bevolking van Brazilië. Jair Bolsonaro, die vandaag wordt beëdigd als nieuwe president van het land, moet weinig hebben van indianenreservaten.

"Het is een schande dat de Braziliaanse cavalerie niet zo efficiënt was als die van de Amerikanen, die hun indianen uitroeiden", liet Bolsonaro zich in het verleden al eens ontvallen. De nieuwe president wil grondstoffen winnen in de inheemse gebieden. Op dit moment is dat zo goed als onmogelijk vanwege de beschermde status ervan.

Bovendien ergert de 'Braziliaanse Trump' zich aan de omvang van inheemse territoria. "Als het aan mij ligt", beloofde Bolsonaro zijn aanhang, "komt er geen centimeter indiaanse grond meer bij." Die boodschap komt hard aan bij de inheemse Brazilianen, die vaak al jaren hopen op formele erkenning en afbakening van hun territoria.

Vanaf mijn balkon op de tiende verdieping van een torenflat in Sao Paulo, heb ik uitzicht op de Pico do Jaragua - het hoogste punt van de miljoenenstad. Op de hellingen van die berg wonen een paar honderd Guarani-indianen in het kleinste reservaat van het land. Na een ritje van een half uur sta ik in een andere wereld.

David, een van de leiders van het reservaat, ontvangt me in het traditionele gebedshuis van de kleine nederzetting. Het staat er blauw van de rook van David's beschilderde pijpje. "De regering gaf ons eind jaren tachtig een gebied van 1,7 hectare. Dat zijn amper twee voetbalvelden."

Hieronder de reportage van Marc Bessems:

De Guarani-Mbya van Sao Paulo strijden al jaren voor uitbreiding van hun grondgebied. Hoewel ze op papier inmiddels flink wat extra land toegewezen hebben gekregen, moet de formele afbakening en definitieve erkenning nog komen. "Dat proces kan zo maar twintig jaar duren", legt David uit.

Ubers en armoede

Het Jaragua-reservaat is misschien niet wat de meeste mensen zich voorstellen van een indianenreservaat. Het ligt aan een drukke weg en soms zie je tussen de bomen de skyline van Sao Paulo. De Guarani-Mbya doen boodschappen in een supermarkt en kunnen met hun smartphone een Uber bestellen.

Toch vind je hier veel van de problemen die de inheemse Brazilianen kennen: armoede, de strijd om grond, het oprukken van de moderne wereld.

"Voor niet-inheemsen is de grond hier duur", vertelt Sonia, een andere leider van dit kleine reservaat. Na uitgebreid overleg met David besluit ze ons te woord te staan. "Mensen die zeggen dat ze grond bezitten, azen op dit gebied, om wegen aan te leggen of huizen te bouwen." Sonia vreest dat de nieuwe regering onder Bolsonaro deze mensen aanmoedigt.

David knikt instemmend. "We zijn eigenlijk al heel lang in oorlog. Braziliaanse regeringen hebben onze rechten nog nooit gerespecteerd", zegt hij. "Ook linkse regeringen niet." David vreest het ergste onder Bolsonaro's bewind. "Het wordt een bloedbad".

Landconflicten

De jonge leider van de Guarani-Mbya in Sao Paulo vreest dat landconflicten rond inheemse gebieden heviger worden door de uitspraken van de uiterst rechtse politicus. "Grootgrondbezitters, illegale mijnwerkers of veeboeren in de Amazone voelen zich nu gesterkt", denkt hij. "Ze denken dat ze onze gebieden kunnen binnenvallen, ons land kunnen overnemen."

De oudere Sonia deelt die angst. "Ik verwacht ook hier problemen, in ons reservaat. Misschien niet zozeer fysiek geweld, maar het afpakken van ons land is ook een vorm van geweld."

Bolsonaro blijft benadrukken dat hij de inheemse bevolking goedgezind is. "Niemand wil hen iets aandoen. Maar de reservaten zijn te groot." Bolsonaro verwees daarvoor naar het territorium van de Yanomami, in de Braziliaanse Amazone.

Dat is volgens Bolsonaro twee keer zo groot als de deelstaat Rio (of, zo je wilt: ruim twee keer Nederland). "En dat voor een bevolking van misschien 9000 indianen." Bolsonaro is onder meer bang dat de indianenreservaten uitgroeien tot onafhankelijke landen.

In het gebedshuis pakt David zijn gitaar en zet een lied in ter ere van zijn inheemse god. Als de klanken van het laatste akkoord langzaam verdwijnen, verzucht hij strijdlustig dat hij niet van plan is om zich zomaar gewonnen te geven. "Als het moet, verdedigen we onze rechten en ons grondgebied met ons leven."