Bij de Congolese verkiezingen 'is de regering de scheidsrechter'

• Heleen D'Haens en Caroline Spijkers

  redacteuren Buitenland

Twee jaar lang was er uitstel, en vorige week op de valreep nog een keer. Maar vandaag is het toch zover: de Congolezen kiezen een nieuwe president.

Voor het Afrikaanse land, meer dan 50 keer zo groot als Nederland, is dat een historische gebeurtenis. Voor het eerst sinds de onafhankelijkheid van België in 1960, krijgt Congo een machtswisseling tussen een zittende en een gekozen president.

De huidige president, de 47-jarige Joseph Kabila, zit 17 jaar lang stevig in het zadel. Hij volgde in 2001 zijn vader op en voert sindsdien een corrupt en repressief beleid.

Veel Congolezen zijn blij dat er een einde lijkt te komen aan het tijdperk-Kabila, ook in het buitenland. Wij peilden de stemming in Matongé, de Congolese wijk in Brussel:

Zelf staat Kabila niet op het stembiljet. Na veel internationale druk, vooral van Afrikaanse buurlanden, schoof hij partijgenoot Emmanuel Shadary naar voren. "Maar verandering gaat die niet brengen", zegt Congo-expert Nadia Nsayi: "Als Shadary wint, wint Kabila."

Dat is wat veel Congolezen niet willen. Mede door het wanbeleid van de huidige president is Congo nog steeds een van de armste landen van Afrika, ondanks een enorme rijkdom aan grondstoffen als goud, coltan en uranium. Ook woedt in het oosten van het land al jaren een gewelddadige strijd tussen verschillende bevolkingsgroepen.

Jarenlang uitstel

Dat geweld was voor de regering van Kabila een van de redenen om de verkiezingen, die volgens de grondwet al in 2016 hadden moeten plaatsvinden, twee jaar lang uit te stellen. Maar eigenlijk is het een smoes, zegt Nsayi: "Het uitstel is een manier van Kabila om zo lang mogelijk aan de macht te blijven. Vooral nu hij doorheeft dat zijn opvolger onder Congolezen niet zo populair is."

Bovendien, vertelt Afrika-correspondent Koert Lindijer, is macht in een land als Congo niet alleen symbolisch. "Als de partij van Kabila straks de macht verliest, gaat dat om miljarden dollars."

Ook vorige week werd op het laatste moment uitstel aangekondigd. De verkiezingen, eigenlijk gepland voor 23 december, werden toen doorgeschoven nadat bij een mysterieuze brand 5 miljoen stembiljetten in vlammen opgingen. Tegenstanders van Kabila vermoeden dat zijn mensen er iets mee te maken hebben.

Logistieke mega-operatie

Hoe dan ook is het organiseren van verkiezingen in een land zo groot als West-Europa een logistieke mega-operatie. De kosten bedragen naar schatting 1,3 miljard dollar, op een totale begroting van slechts 7 miljard. Financiële hulp uit het buitenland sloeg de regering af.

Een extra moeilijkheid is dat dit jaar niet op papier, maar elektronisch wordt gestemd. Al maanden wordt gewerkt om zo'n 100.000 stemcomputers te verspreiden, ook naar onherbergzame regio's zonder asfaltwegen en soms zelfs zonder elektriciteit. "Ik heb foto's gezien waarop die machines zelfs met de fiets worden vervoerd", zegt Nsayi.

Maar zelfs al raken de computers op tijd verspreid, dan nog zijn veel Congolezen erop tegen. ''Het apparaat, een soort tablet, print de stem", legt correspondent Koert Lindijer uit. "Dat lijkt handig, maar het probleem is dat de stem ook digitaal verstuurd wordt naar het hoofdkantoor in de hoofdstad. Dan ben je de controle over het stemmen tellen volledig kwijt."

Nu al is duidelijk dat de verkiezingen in Congo weinig democratisch zullen verlopen, zegt Lindijer. "Er zijn wel verkiezingen, maar de regering is de scheidsrechter." De kiescommissie in het land werd door Kabila zelf aangesteld, en slechts enkele van de 21 presidentskandidaten hadden voldoende geld om een geloofwaardige campagne te voeren.

Daarnaast besliste de regering eerder deze week dat Congolezen in drie regio's niet mogen stemmen, uit vrees voor geweld of een ebola-uitbraak. Hen wordt in maart een stembusgang beloofd, terwijl de regering in januari al de nieuwe president wil aanstellen.

Vrees voor geweld

En dan nog: "De grootste uitdaging is niet het organiseren van de verkiezingen zelf," zegt Nsayi, "maar het bekendmaken van de resultaten." Zij vreest dat in elk mogelijk scenario nog meer geweld zal uitbreken dan er de laatste weken al was. "Als de partij van Kabila wint, komt het volk in opstand. Vooral jongeren zijn hem zat. Maar als een oppositiekandidaat wint, komt het leger om de hoek kijken."

Toch is het voor Congo van symbolisch belang dat de verkiezingen dit weekend doorgaan, vindt Nsayi. "Straks is het alweer 2019." Correspondent Koert Lindijer denkt dat, na jarenlang uitstel, niks de verkiezingen nu nog in de weg staat. "Nog verder uitstel zou me verbazen", zegt hij. "Maar goed: Congo zit vol verrassingen."