Antonia Brico krijgt late eer met film 'De Dirigent'

• Jeroen Wielaert

  verslaggever Binnenland

De Nederlandse dirigente Antonia Brico leidde in de twintigste eeuw grote orkesten in de VS en Europa, maar in Nederland was ze niet zo bekend. Daar kan snel verandering komen in met de film De Dirigent van Maria Peters die volgende week in première gaat.

Antonia Brico werd in 1902 in Rotterdam geboren als kind van een Italiaanse pianist en een jonge Nederlandse vrouw, een tienermoeder. Ze werd geadopteerd en haar adoptieouders namen haar zes jaar later mee naar San Francisco, zo ver mogelijk van haar biologische moeder vandaan, die haar was gaan zoeken. Na een conflict met haar pleegmoeder moest ze als 15-jarige elders onderdak vinden. Ze had muzikaal talent, maar wilde iets onmogelijks: dirigent worden. Begin 1930 debuteerde ze toch, als dirigent van het Berliner Philharmoniker, in die tijd een van de beste orkesten ter wereld.

Ook voor regisseur Maria Peters was ze een volslagen onbekende. Totdat ze begin deze eeuw een documentaire over Brico zag, vertelt ze. "Ze is een Nederlandse. Deze dame had het ver geschopt in haar tijd. Ze had een tragische jeugd gehad in Amerika, gaat later in Nederland op zoek naar haar familie. Als gastdirigent van vooraanstaand orkesten kreeg ze mooie kritieken. Meer was haar niet gegund."

Peters werd geholpen door de research van voormalig Elsevier-journalist en volle neef van Antonia: Rex Brico (90). Hij zag haar voor het eerst als 8-jarig joch, toen ze uit Amerika overkwam met haar New Yorkse Womens Orchestra. Ze kregen een sterke band. Hij herinnert zich haar indrukwekkende persoonlijkheid. Hij zegt: "Ze was zeer daadkrachtig, een heel sterk karakter. Het moest allemaal gaan zoals zij wilde, maar ze was ook heel warm."

In de film voedt nog een element Brico's vechtersmentaliteit: de seksuele toenadering van een voorname pianodocent. Het stond al in het script toen de #Metoo-woede mondiaal uitbarstte. De jonge Antonia keert zich van hem af nadat hij haar heeft gezegd dat vrouwen onder horen te liggen.

Bekijk hier de trailer van de film:

De Dirigent is geen vrouwenfilm, benadrukt Maria Peters graag. "Dat heb ik willen voorkomen, ook omdat ze zelf zegt veel tegenwerking van vrouwen gehad te hebben. Ik las het ook in haar boeken. Men vond het er niet uitzien. Het was niet ladylike. Trombone blazen met bolle wangen, de cello tussen de benen, het zag er raar uit. Ik vond dat schokkend. Wat heeft dat er allemaal mee te maken? Ze maken muziek en daar gaat het om."

Rex Brico, met groot respect: "Ze heeft haar hele leven geknokt. Als gevolg daarvan heeft ze ook de grote orkesten van Europa en Amerika gedirigeerd. Ze had het hart op de tong. Daarom kon ze ook een orkest van honderd mensen in de hand houden. Ze zei altijd: als ik een man was geweest, had ik een vaste aanstelling gekregen hier in Europa."

In Nederland hebben ze haar ook niet bijzonder weten te waarderen. In de film wordt gesuggereerd dat ze de beroemde en beruchte dirigent Willem Mengelberg heeft benaderd, maar dat is nooit gebeurd, weet Brico.

"Hij heeft haar nooit ontmoet. Hij wilde geen vrouwen voor een orkest. Hij vond dat pure sensatie. Terwijl ze geweldige aanbevelingen had. De Berliner Philharmoniker was het toporkest van de wereld en daarvoor heeft ze wel geweldige kritieken gekregen. Ze wilde het Concertgebouworkest dirigeren. Dirigent Van Beinum heeft haar in Londen bij een ontmoeting met de hand op zijn hart beloofd dat hij alles zou regelen. Toen ze in de zomer naar Nederland kwam was hij dood."

Eleanor Roosevelt

Van lage afkomst was Antonia Brico behendig genoeg om te netwerken in de hoogste Amerikaanse kringen. Maria Peters heeft daar een liefdesverhaal vol violen doorheen geweven, maar ook de waar gebeurde ontmoeting met een hooggeplaatste vrouw die zich wél achter haar stelde: presidentsvrouw Eleanor Roosevelt.

De hoofdrol wordt gespeeld door de 32-jarige Christanne de Bruijn, die haar filmdebuut beleeft. Maria Peters: "Ze heeft alles in huis wat je nodig hebt voor Antonia, inclusief een Amerikaans accent. Ze kan alles, ook pianospelen. Ik heb nooit per se een bekende actrice gewild. Ze was gewoon de beste voor de rol. Dit had niemand haar nagedaan."