Hoeveel herrie maken mensen onder water? Voor het eerst gaan landen rond de Noordzee daar samen naar luisteren. Ons lawaai heeft namelijk grote gevolgen voor het zeeleven.
Bekijk en beluister in de interactieve special hieronder waarom geluid van levensbelang is voor zeedieren:
Onder leiding van Rijkswaterstaat gaan Nederland, Duitsland, België, Denemarken, Noorwegen, Zweden en het Verenigd Koninkrijk op veertien locaties het geluid onder water meten. Dat onderzoek heet Jomopans: Joint Monitoring Programme for Ambient Noise in the North Sea.
Met de resultaten kunnen er betere geluidsregels komen. En dat is nodig, omdat het steeds drukker wordt op de Noordzee. Ieder moment van de dag varen daar bijna 400 zeevaartschepen. Zo'n 90 procent van al ons vrachtverkeer gaat over zee.
Universiteit Leiden en TNO hebben net de eerste geluidskaarten van schepen op de Noordzee gemaakt, die ook in dit onderzoek gebruikt worden. Ze tonen aan dat het geluid toeneemt:
Maar schepen zijn niet de enige herriemakers. Nederland gaat druk bouwen op zee: het aantal windturbines daar moet toenemen van 289 naar 1200, zegt het ministerie van Economische Zaken. Dat betekent meer bouwlawaai en daarna continu geluid door meer operationele windparken.
Onder water wordt geluid ver gedragen. Het heien voor het Gemini-windpark was nog op 66 kilometer afstand meetbaar. Uit klimaatonderzoek blijkt zelfs dat harde knallen de wereld over kunnen gaan.
Gevolgen
Er kwam voor het eerst echt aandacht voor geluidsoverlast onder water nadat er walvissen waren gestrand door sonargeluid van de marine. Inmiddels is onderwatergeluid een belangrijk onderwerp voor defensie, bedrijven op zee en wetenschappers.
Bioloog Hans Slabbekoorn onderzoekt aan de Universiteit Leiden bijvoorbeeld hoe vissen reageren. "Geluid stoort ze bij het eten, of maskeert geluiden van soortgenoten of prooivissen. Dat kan hun overlevingskansen beïnvloeden."
Als geluid heel hard is, bijvoorbeeld vlak bij een windmolenpaal die in de bodem wordt geheid, 'ontploffen' vissen zelfs. Slabbekoorn: "Veel soorten hebben zwemblazen en die kunnen scheuren door geluidstrillingen." Afgelopen zomer heeft hij, samen met twee onderzoeksinstituten, kabeljauw een zender gegeven om meer te weten te komen over de gevolgen van geluid.
Maar ook krabben, kreeften en pijlinktvissen hebben last van herrie onder water, blijkt uit onderzoeken. Ze stoppen met eten, vluchten weg of hebben een slechter immuunsysteem door stress.
Een dove bruinvis is een dode bruinvis.
TNO berekende dat bruinvissen die tot bijvoorbeeld 1,8 kilometer rond een heipaal zwemmen, gehoorschade kunnen krijgen. Slabbekoorn: "Dat kan tijdelijk zijn, of beperkt. Maar een dove bruinvis is een dode bruinvis, want ze doen alles op gehoor."
Ook ontploffingen van bommen uit de Tweede Wereldoorlog zorgen voor geluidsproblemen: jaarlijks lopen naar schatting tussen de 800 en de 8000 bruinvissen gehoorschade op door explosies. Wekelijks zijn er nog twee à drie keer van dit soort ontploffingen. En vermoedelijk liggen er nog zo'n 100.000 bommen op de zeebodem.
Hoewel de Nederlandse Noordzee te ondiep is voor onderzeeboten en sonar van de marine hier dus minder een probleem is, neemt het gebruik van sonar door vissers juist toe. Ook hobbyvissers varen er vaker mee rond. Onderwater zorgen die sonars voor een scala aan geluiden.
Om de populatie bruinvissen niet in gevaar te brengen, is afgesproken dat 5 procent van alle bruinvissen mag overlijden door de aanleg van de windparken. Het gaat dan bijvoorbeeld over dieren die gestoord worden bij het eten, daardoor verzwakken en overlijden, of vrouwtjes die minder nakomelingen krijgen. "En als het slecht gaat met de bruinvis, zegt dat ook iets over de rest van de dieren", legt Slabbekoorn uit.
Tonen
Ron Kastelein van onderzoeksinstituut Seamarco doet al jaren onderzoek naar de effecten van geluidsoverlast op bruinvissen. Er zwemt per vierkante kilometer wel zo'n kleine walvis in de Noordzee, weet hij. "Dit is het dier met het gevoeligste gehoor van alle zeedieren. Lage tonen doen hem weinig, maar een lichte klingel van je sleutelbos vinden ze verschrikkelijk."
Over de gevolgen van geluidsoverlast onder water op de langere termijn weten we nog weinig, zeggen Kastelein en Slabbekoorn. Zo graven schelpdieren zich in bij luide geluiden, of ze houden hun kleppen dicht waardoor ze niet eten. Maar wat dat betekent, bijvoorbeeld voor dieren die leven van de schelpen, is onbekend. Ook weet niemand of dieren die weggejaagd zijn door geluid terugkomen, zegt Slabbekoorn.
Natuur- en milieuorganisaties vinden het goed dat er nu internationaal onderzoek wordt gedaan. Maar ze vragen ook om actie. "We weten dat zeedieren last hebben van onze herrie. Volgens Europese regels moet Nederland ervoor zorgen dat onderwatergeluid in 2020 geen schade meer veroorzaakt aan het milieu. Dat gaan we niet halen als we niet snel meer doen", zegt een woordvoerder van International Fund for Animal Welfare (IFAW).