Sociale media van dochters leidden Zembla naar brein 'IKON-moorden'

Ze waren met z'n vieren: verslaggevers Koos Koster en Jan Kuiper, cameraman Joop Willemsen en geluidsman Hans ter Laag. De televisieploeg van omroep IKON reisde in maart 1982 af naar El Salvador. Daar woedde al twee jaar een bloedige burgeroorlog tussen de rechtse regering en linkse guerrillagroepen. De ploeg maakte een reportage over de gewelddadige strijd, toen ze in een hinderlaag liepen en door het leger werden doodgeschoten.

De 'opdrachtgever' van de moord, Mario Reyes Mena, werd nooit vervolgd en niemand wist meer waar hij woonde.

Tot nu, 36 jaar later. Televisieprogramma Zembla dook opnieuw in de zaak, ontdekte zijn verblijfplaats en zocht de man op.

"We hebben uiteindelijk heel veel documenten doorzocht die door de Verenigde Staten zijn vrijgegeven", vertelt regisseur van Zembla Jos van Dongen in het NOS Radio 1 Journaal. "Ergens hebben wij een beschrijving gevonden van de man, met daarbij precies beschreven wat hij gedaan heeft."

In diezelfde stukken was te lezen dat de voormalige Salvadoraanse kolonel nu in de Verenigde Staten woont. Maar belangrijker: in de documenten stond ook informatie over zijn drie kinderen, met naam en geboortedata. "Die drie kinderen zijn richting de 40, 50 jaar, maar zijn allemaal wel actief op sociale media."

Via de drie kinderen kon de link met de ouders worden gelegd. "En via het kadaster in Amerika konden we uitzoeken waar ze naartoe zijn verhuisd en waar ze wonen. Toen dachten we: dit moet hem zijn, dit kan niet anders."

Verslaggevers van Zembla spoorden Reyes Mena op. De zoektocht eindigde met deze confrontatie bij zijn huis:

"Het lijkt alsof hij nog steeds vindt dat hij toentertijd terecht het bevel heeft gegeven om de de IKON-journalisten te vermoorden", vertelt de regisseur.

Al meerdere keren is de zaak onderzocht, onder meer door de Amerikanen, maar ook door de toenmalige president van El Salvador Duarte en door de Nederlandse regering. "Dat is voor hem een reden nu te zeggen: 'ik ben nooit vervolgd, ik ben nooit veroordeeld, wat zeuren jullie?'"

Amnestiewet

Ondanks dat meerdere partijen zich bemoeiden met de zaak, werd Mario Reyes Mena nooit vervolgd, doordat in 1993 de amnestiewet werd afgekondigd. "Die wet hield in dat geen van de daders die in El Salvador vreselijke moorden hebben gepleegd, vervolgd kon worden", legt Van Dongen uit.

Maar in 2016 werd de amnestiewet afgeschaft door het Hooggerechtshof van El Salvador. Begin dit jaar besloot de broer van de doodgeschoten Jan Kuiper, Gert Kuiper, aangifte te doen in de hoop dat er toch vervolging komt.

Dat was voor de redactie van Zembla het moment om bij te springen. "Ik hoorde het begin dit jaar en toen dacht ik: al is het alleen al voor mijn collega's, want ik weet dat het nog nooit in de wereldgeschiedenis is gebeurd dat een hele televisieploeg bewust in een hinderlaag is gelokt en vermoord." Het gebeurt vaker, zegt van Dongen, dat journalisten dan wel in een kogelregen komen of bewust afgeschoten worden. "Maar een hele tv-ploeg is nog nooit gebeurd, daarom mag dit verhaal niet vergeten worden."

Nabestaanden

"Het is heel ernstig, we zijn 36 jaar verder en de daders lopen nu nog steeds rond", zegt Saskia ter Laag. Haar broer Hans was pas 25 toen hij naar El Salvador ging en daar omkwam.

Volgens Ter Laag is er toen, in 1982, veel te weinig gedaan. "Destijds is er kort onderzoek gedaan in El Salvador door twee diplomaten. Een van die diplomaten heeft rondgereden en is met de helikopter van het leger meegevlogen. Hetzelfde leger dat achter de moord zit. Wat verwacht je daar in godsnaam van? Er is toen geen degelijk onderzoek gedaan, dat waren diplomaten en die namen alles voor zoete koek aan."

Wat er nu verder gaat gebeuren is afwachten. "Dat Reyes Mena eindverantwoordelijk is, wisten we. Dat hij nog leefde heb ik ook eerder gehoord. Maar waar hij verbleef, was verder niet bekend." Ter Laag hoopt dat er dankzij de aangifte van Gert Kuiper nu meer druk komt op de procureur-generaal in El Salvador.

"Het moeilijke is: het is al bewezen in 1993 door de Verenigde Naties. Maar nu moet de moord opnieuw volledig bewezen worden doordat aan de getuigen anonimiteit is gegarandeerd. Dus dat wordt nogal een klus na 36 jaar. Maar ik hoop van ganser harte dat er een rechtszaak gaat komen. Als het zo ver komt, ben ik de eerste die naar de rechtbank gaat."

De uitzending van Zembla met daarin de confrontatie met Mario Reyes Mena is vanavond om 21.00 uur te zien op NPO 2.