'Onteigening in Zuid-Afrika moet gebeuren, zolang het rechtvaardig is'
De telefoon van professor Ruth Hall staat de laatste dagen roodgloeiend. Veel mensen willen van de Zuid-Afrikaanse weten wat ze vindt van de aankondiging van president Ramaphosa om de grondwet aan te passen en zo onteigening van het land van witte boeren mogelijk te maken. Gaat dat niet allemaal wat ver, is vaak de vraag.
Haar antwoord is dan vastberaden: "Veel mensen van buiten Zuid-Afrika denken dat Ramaphosa té radicaal is. Maar het echte gevaar is dat hij niet radicaal genoeg is. Landhervormingen moeten nu gebeuren. En onteigening moet ook gebeuren. Zolang het maar rechtvaardig is."
In deze reportage laat boer Stefan Smit zien hoe arme Zuid-Afrikanen huisjes op zijn land hebben gebouwd. De landbezetters zeggen dat ze nergens anders naartoe kunnen.
In de gordijnen
Ruth Hall is zelf een witte Zuid-Afrikaan. Ze is hoofd van PLAAS, niet alleen Afrikaans voor boerderij maar ook afkorting van het Institute for Poverty Land and Agrarian Studies. Ze vindt dat regeringspartij ANC veel te zachtaardig te werk is gegaan sinds de partij de macht in handen kreeg in 1994 en te weinig heeft gedaan om de ongelijke verdeling tussen witte en zwarte Zuid-Afrikanen recht te trekken.
"Het ANC is veel te langzaam geweest. Veel te bang om witte landeigenaren in de gordijnen te jagen over hun eigendomsrechten. Maar de staat moet ook vechten voor de mensen die in de afgelopen eeuw land zijn kwijtgeraakt."
Sinds de landwet van 1913 werden meer dan 3,5 miljoen zwarte Zuid-Afrikanen van hun land verdreven. De Nasionale Party die in 1948 aan de macht kwam, was er van overtuigd dat zwart en wit niet moesten mengen, en verjoeg daarom zwarte en gekleurde Zuid-Afrikanen uit de stadscentra en van landbouwgrond. Ze werden naar thuislanden als de Ciskei en Transkei verjaagd, waar de landbouwgrond schraal is.
Het is nu 24 jaar geleden dat de Nasionale Party de macht overdroeg aan het ANC van Nelson Mandela. Maar volgens een studie van landbouworganisatie AgriSA was in 2017 nog altijd 73 procent van de landbouwgrond in handen van witte Zuid-Afrikanen, die minder dan 9 procent van de bevolking uitmaken.
In 1994 hadden witte boeren nog 84 procent van de grond in handen. Er is dus wel land herverdeeld maar volgens professor Hall niet genoeg om de groeiende ontevredenheid en politiek populisme te stoppen. "Er zijn mensen in het bestuur van het ANC die bang zijn dat de partij bij de volgende verkiezingen in 2019 het niet goed zal doen. En dan zal Ramaphosa de schuld krijgen."
Kiss de boer
Het ANC van Ramaphosa voelt de hete adem van het linkspopulistische EFF van Julius Malema in de nek. Malema werd al veroordeeld wegens het zingen van Kill the boer-liederen op zijn politieke campagnes, een oud lied uit de strijd tegen apartheid. Om vervolging te voorkomen. zingt hij nu Kiss de boer.
Malema is voorstander van nationalisatie van al het land, de mijnen en de Centrale Bank. Hij heeft daarvoor steun van een deel van het ANC. Toen Malema in februari een motie indiende om onteigening van land zonder compensatie mogelijk te maken, steunde het ANC die motie.
Volgens Hall is het niet nodig om de grondwet aan te passen, zoals Ramaphosa nu heeft voorgesteld. "Artikel 25 van de grondwet geeft meer dan genoeg ruimte voor onteigening, mocht dat nodig zijn. Het is alleen nog niet getest. Het probleem is dat onteigening zonder compensatie tot in de hoogste rechtbanken zal worden aangevochten. Dat kan nog jaren duren. En die tijd hebben we niet."
Hall vindt dat er van geval tot geval moet worden gekeken hoe boeren moeten worden gecompenseerd. "Een boer die heel recent land heeft gekocht heeft natuurlijk recht op compensatie Maar wat doe je met een boer die 200 jaar heeft geprofiteerd van slavenarbeid? Het gaat om rechtvaardigheid en billijkheid."
