'Maatschappelijke onrust dreigt bij tekort Groningengas'
Een tekort aan gas uit Groningen leidt waarschijnlijk tot "grootschalige maatschappelijke onrust en verstoringen van de openbare orde". Zeker als duidelijk is dat het om periodes van lange duur gaat.
Dat constateert het COT, het Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement, na onderzoek in opdracht van het ministerie van Economische Zaken. Verantwoordelijk minister Wiebes wilde weten wat de maatschappelijke consequenties zijn als er onvoldoende gas uit Groningen kan worden geleverd.
De gaskraan in Groningen kan snel verder moeten worden dichtgedraaid als de aardbevingen in Groningen sterker worden of als er geen alternatief gas beschikbaar is.
Drie scenario's
Volgens het COT is de Nederlandse samenleving "tot in de haarvaten verweven" met aardgas. Deze energiebron was altijd zo betrouwbaar dat er nooit is nagedacht over het inzetten van alternatieve energiebronnen. En daarom zijn de mogelijke gevolgen grotendeels onbekend.
Het COT onderzocht drie scenario's die zich voor kunnen doen als er onvoldoende of geen gas uit Groningen beschikbaar is. In het eerste geval worden meerdere of alle grootverbruikers van gas die op het hoofdnet zijn aangesloten afgekoppeld. In het tweede scenario worden verbruikers die op het regionale gasnet zijn aangesloten afgekoppeld. En in het derde scenario gaat er geen Gronings gas meer naar het buitenland.
Grootverbruikers
Er zijn zo'n 200 grootgebruikers aangesloten op het hoofdnet. Zij verbruiken jaarlijks zo'n 5,5 miljard kuub Groningengas. Het is mogelijk om deze bedrijven gericht af te sluiten. Grootverbruikers zijn onder meer zuivelbedrijven, de glastuinbouw, de energiesector en de chemie. Zij gebruiken zogenaamd laagcalorisch gas, dat uit het Groningenveld komt. Maar het kan ook gas uit andere gasvelden zijn dat wordt vermengd met stikstof.
De Rotterdamse haven en de staalindustrie zijn niet afhankelijk van Groningengas. Ook de grote moderne gascentrales in Nederland draaien op hoogcalorisch gas. Dat geldt voor die in de Eemshaven en op de Maasvlakte.
Een aantal kleinere centrales draait wel op Groningengas. Zij leveren zo'n 10 procent van de elektriciteitsvoorziening en voorzien zo'n 300.000 huishoudens van warmte via stadsverwarming. Uitval heeft dus direct maatschappelijke gevolgen, vooral in steden die daarvan afhankelijk zijn. Inwoners in de binnenstad maar ook in buitenwijken kunnen dan geen warmte meer krijgen.
Ook zijn er steden waar zorginstellingen zijn aangesloten op het warmtenet. Een bijkomend risico bij gebrek aan warm water is het bevriezen van waterleidingen tijdens koude perioden. Volgens het COT kan dat tot een ernstige verstoring van de watervoorziening leiden.
Ongunstig vestigingsklimaat
Het is volgens het COT voorstelbaar dat bedrijven die afhankelijk zijn van gas zich minder snel in Nederland zullen willen vestigen, als zij het risico lopen van het Groningengas afgeschakeld te worden. Het kan ook betekenen dat bestaande bedrijven Nederland verlaten.
Het COT schetst de problemen die ontstaan bij steenfabrieken. Die hebben gas nodig als brandstof om bakstenen en dakpannen te maken. Zij kunnen niet op korte termijn omschakelen op andere grondstoffen. Het ombouwen van de fabrieken zal maanden in beslag nemen, kostbaar en ingewikkeld zijn. Afsluiten van het gas betekent dat hun bedrijfsprocessen komen stil te liggen en dat hun 1202 werknemers werkloos dreigen te worden.
De grootste schade zal de zuivelsector lijden. Zij produceerden in 2017 voor 13,4 miljard euro. Er werken zo'n 49.000 mensen in de sector.
Al met al vreest het COT dat het afsluiten van grootverbruikers grote economische en maatschappelijke gevolgen gaat hebben als het aanpassen in korte tijd niet mogelijk blijkt. Bedrijven kunnen failliet gaan met als gevolg werkloosheid. Maar het kan ook leiden tot schadeclaims tegen de Staat. Dat zou dan grote gevolgen hebben voor de rijksbegroting.
Risico's voor luchthavens
Het verbruik door huishoudens van Groningengas is het grootst in de provincies Zuid-Holland, Noord-Holland en Noord- Brabant. Huishoudens en kleinere bedrijven krijgen hun gas via zeven regionale netbeheerders. Tot de kleinverbruikers horen ook luchthavens en ziekenhuizen. De impact van het afkoppelen van gas op luchthavens is mogelijk groot, aldus het COT. De terminals zijn afhankelijk van laagcalorisch gas, bijvoorbeeld om elektriciteit op te wekken.
Er zijn op dit moment te weinig medewerkers om de regio's binnen een relatief korte termijn af te sluiten. Het is daarnaast de vraag of iedereen de medewerkers toegang verschaft tot de woning of het bedrijf om de gaskraan dicht te draaien. Die handmatige afsluiting is nodig uit veiligheidsoverwegingen. Als dat niet zo gebeurt blijft de gaskraan open staan, ook als er wel weer gas beschikbaar is. Als de medewerkers geen toestemming krijgen. moet er politie aan te pas komen om alsnog het gas af te kunnen sluiten.
Een ander risico van het afsluiten van gasleidingen is de drukverandering in de leidingen. Deze kunnen scheuren waardoor er kans op lekkages ontstaat. De lekkages moeten worden opgespoord en hersteld. Lekken kunnen overal zitten.
Minister Wiebes hoopt scenario's zoals geschetst door het COT te voorkomen door het gasverbruik zo ver mogelijk terug dringen. Hij heeft net bepaald dat er komend jaar 19,4 miljard kuub gewonnen mag worden. Hem was door het Staatstoezicht op de Mijnen geadviseerd het nog verder terug te brengen, tot 12 miljard kuub, maar Wiebes wijst op de gevolgen die het COT schetst. Wiebes zegt er tegelijkertijd rekening mee te houden dat de gaswinning alsnog versneld terug moet worden gebracht. Daarom laat hij bijvoorbeeld een extra stikstoffabriek bouwen en worden gasaansluiting in nieuwbouwwoningen verboden.
