Klimaatdeskundigen: gemeenten onvoldoende voorbereid op droogte en hitte

• Rosa Hofgärtner en Jikke Zijlstra

Gemeenten doen nog te weinig om problemen met hitte en droogte aan te pakken. Ze brengen knelpunten wel in kaart, maar nemen nog niet genoeg concrete maatregelen, zeggen klimaatdeskundigen tegen de NOS.

"Bij het bedenken van nieuwe woontorens of andere gebouwen wordt inmiddels vaak wel rekening gehouden met hitte", zegt Ronald Groen, hitte-expert bij Royal HaskoningDHV. "Maar dat zijn ontwerpen. Die liggen nu nog op de tekentafel. In de praktijk zie je nog maar weinig projecten die hitte- of klimaatbestendig zijn."

Dit weer helpt wel

Judith Klostermann, onderzoeker klimaatadaptatie aan de Wageningen Universiteit, bevestigt dit. "Hitte en droogte hebben bij de meeste gemeenten nog weinig prioriteit. Terwijl dat wel nodig is. Zo'n extreme weersituatie als nu helpt wel om ze dat in te laten zien."

Klostermann en Reinder Brolsma, droogte-expert bij Deltares, roepen gemeenten op om in actie te komen. "Het is echt van belang dat gemeentes zo snel mogelijk iets gaan doen." Ook het RIVM sluit zich hierbij aan. "Gemeenten moeten haast maken met hitte-bestrijding", zegt Werner Hagens van het RIVM.

Zulke gemeentelijke hitteplannen zijn maatwerk, zegt Hagens. In de video geeft hij voorbeelden van hoe gemeentes zelf de hitte aan kunnen pakken.

Sterfgevallen en ziekte

Want warmte in de stad kan 'hittestress' opleveren, met flinke problemen als gevolg: meer zieken en sterfgevallen bijvoorbeeld. "Voor kwetsbare mensen kan hitte echt een levensbedreigende situatie zijn", zegt Groen. Met name in steden, want daar is het altijd een paar graden warmer dan op het platteland.

Door hitte neemt ook de arbeidsproductiviteit af en werkt infrastructuur soms minder goed. Bruggen kunnen niet meer open en spoorwegverbindingen zitten vast.

De gevolgen van droogte zijn nog minder goed zichtbaar. "Als het grondwaterpeil zakt, kan dat leiden tot bodemdaling. Ook kunnen houten palen onder huizen worden aangetast", zegt Brolsma. De waterkwaliteit in de stad gaat ook achteruit; er is bijvoorbeeld meer blauwalg en verzilting.

Wateroverlast

De verklaring voor het gebrek aan hitte- en droogtebestrijding is makkelijk te geven. Groen: "In Nederland hebben we al eeuwen te maken met wateroverlast. Hitte en droogte zijn daarentegen een vrij recent probleem. Daar weten we minder over en zijn we minder goed op voorbereid. Terwijl we er de komende jaren wel steeds meer last van krijgen."

"De prioriteit van veel gemeenten ligt nog altijd bij wateroverlast", zegt ook Klostermann. "Dat heeft een directere impact op mensen. Hun kelder stroomt bijvoorbeeld vol met water of ze kunnen niet meer door een tunnel rijden omdat die blank staat."

Maar die focus op wateroverlast kan een probleem zijn in tijden van droogte, zegt Brolsma. "Omdat we altijd veel regen hebben gehad, is veel infrastructuur gebouwd om water zo snel mogelijk weg te krijgen. Om droogte aan te pakken, moeten we maatregelen nemen om het water vast te houden en pas af te voeren als het niet anders kan."

Op dit moment is het volgens hem dus eigenlijk te laat om iets tegen de droogte te doen. "Dat moet gebeuren als het regent. Als het water dan beter opgevangen en opgeslagen wordt, kunnen we ook langere periodes zonder regen aan", zegt Brolsma. Water zou niet alleen in de grond vastgehouden kunnen worden, maar ook in extra vijvers of kanalen rond de stad.

Wat gemeenten doen

Ook in bijvoorbeeld Dordrecht ging de aandacht tot nu toe altijd uit naar dijkversterking. De stad is immers omringd door rivieren. "Al lang zijn bewoners voorbereid op wateroverlast", zegt Rik Heinen van de gemeente. "Hittestress is een recenter probleem. Er zijn wel plannen om hier iets aan te doen, maar nog geen concrete maatregelen."

De behoefte aan verkoeling is ook in Eindhoven groot de laatste weken. Vandaag was het er 36 graden; op sommige plekken wellicht nog warmer. Zoals op het Stadhuisplein. "Dat is een grote betonnen vlakte", zegt woordvoerder Corine van der Putten. Vandaar dat er plannen zijn om deze en andere pleinen veel groener te maken, en dus minder warm.

Ook op andere plekken in Eindhoven wil het stadsbestuur stenen vervangen door groen en water. "Zowel op straatniveau, als aan de gevels. Zoals de hangende tuinen bij het Medinacomplex. En de toekomstige Trudo Toren wordt een soort verticaal bos (zie foto, red.)", zegt Van der Putten.

De noodzaak om maatregelen te nemen tegen hitte, is voor Eindhoven glashelder. "We hebben hittekaarten laten maken. Daarop zie je hoe heet het was in 2014, en hoe extreem heet het zou worden in 2050, als we niets zouden doen."

Veel groen in de stad helpt om de temperatuur lager te houden. In de video legt weerman Marco Verhoef uit hoe dat werkt.

In Breda: waterspeelplek

Klimaatadaptie, waaronder hittestress, staat in Breda hoog op de agenda, vertelt gemeentewoordvoerder Sonja van Ginneken. "Een waterspeelplek, groene schoolpleinen en een groen wandelpad. Dat zijn manieren waarop we de stad nu al koeler maken." En daar komt nog meer bij. "We gaan een dubbele bomenrij planten langs de singel. In drukke winkelstraten worden boombakken geplaatst en 'gevelgroen' geplant. Dat levert schaduw op en drukt de temperatuur."

Bestrijding van hitte

Hitte bestrijden kan dus op allerlei manieren. Minder donkere oppervlakten, zoals asfaltwegen en zwarte daken, bijvoorbeeld. "Die nemen veel warmte op wat 's avonds en 's nachts weer wordt afgegeven. Lichtere oppervlakten weerkaatsen meer licht en warmte. Die kunnen vooral de temperatuur in de nacht verlagen", zegt Groen.

Een andere manier om hitte te bestrijden, is vergroening van de stad. De verdamping van de vegetatie en de schaduw van bomen zorgen voor verkoeling. "Alle soorten vegetatie zijn goed, maar grote bomen zijn vooral belangrijk. Die blijven langer groen tijdens een hittegolf of droogte en geven veel schaduw", zegt Groen.

Een voordeel van meer groen, is dat het water de grond in gaat, legt Klostermann uit. "En zo blijft het grondwaterpeil hoog. Dat helpt om bodemdaling en paalrot te voorkomen. Ook drainagebuizen kunnen het grondwaterpeil hoog houden. Bij tegels en asfalt stroomt het water zo weg."

Het RIVM wil dat gemeenten samenwerken met lokale partijen om gezondheidsprobleem aan te pakken. En ze zouden moeten weten waar mensen met een kwetsbare gezondheid leven.

Al dit soort maatregelen kosten wel geld. "Planten, bomen en gras nemen vierkante meters in beslag die anders bebouwd hadden kunnen worden. En met vastgoed kunnen gemeenten en projectontwikkelaars meer verdienen dan met natuur", zegt Groen.

Stresstest

Gemeenten hebben weinig keuze wat dit betreft. Voor het einde van 2019 moeten ze een stresstest hebben uitgevoerd om de gevolgen van klimaatverandering in kaart te brengen. Ze onderzoeken daarmee hoe goed of slecht ze zijn voorbereid op extreme weersomstandigheden, zoals hoosbuien, droogte en hitte. Zo'n stresstest brengt de knelpunten in beeld. "Als je weet waar de hotspots liggen, kun je nadenken welke maatregelen je kunt nemen", zegt Groen.

Brolsma ziet het zo: "Deze zomer is eigenlijk een ideale stresstest. Wat er nu gebeurt, is uitzonderlijk en moet goed vastgelegd worden. Dat kan heel leerzaam zijn."