'Achtervolgingen en gps-trackers in strijd tegen bijstandsfraude'

Sociale diensten zetten verborgen camera's, gps-trackers, auto-achtervolgingen en undercoveroperaties in om bijstandsfraude op te sporen. Dat meldt de Volkskrant op basis van zaken van tien verdachten van bijstandsfraude, die de krant heeft ingezien. De sociale diensten krijgen daarmee veel meer ruimte dan de politie in een strafrechtelijk onderzoek heeft.

De krant sprak bijvoorbeeld met een 44-jarige vrouw uit Delft, die werd beschuldigd van samenwonen. Zij werd 97 keer door de sociale dienst uit haar gemeente bespied. De Delftse werd bijvoorbeeld door vier controleurs achtervolgd in de auto, of werd in de gaten gehouden met verborgen camera's. Uiteindelijk werd ze door de rechter vrijgesproken van fraude, die ook sprak van een ernstige inbreuk op het respect voor het privéleven. Zelfs haar zoon van 9 werd ondervraagd.

De Utrechtse hoogleraar sociaal recht Frans Pennings stelt in de krant dat sociale diensten in hun onderzoek heel ver kunnen gaan, omdat verdachten van bijstandsfraude niet onder het strafrecht vallen maar onder het bestuursrecht. Daar zijn de grenzen veel ruimer. Pas als de gemeente van plan is een mogelijke fraudeur te beboeten, komt het strafrecht eraan te pas. En pas dan moet de sociale dienst mensen wijzen op hun rechten, zoals het zwijgrecht.

Gps-tracker

De zaak uit Delft staat niet op zichzelf, blijkt uit het verhaal. Bij een 49-jarige vrouw uit Druten had de sociale dienst een camera-auto in haar straat geparkeerd. De camera stond echter niet op haar woning gericht, maar op die van de buren. Bij een man uit de omgeving Utrecht bleek de sociale dienst een gps-tracker onder zijn bestelbus te hebben geplaatst, om te kunnen bewijzen dat hij spullen naar Marokko had vervoerd.

Er zijn nog meer voorbeelden van de manier van werken van de sociale diensten: een homoseksuele man uit het protestantse Bunschoten, die regelmatig bij zijn vriend in Huizen sliep, werd door de sociale dienst beschuldigd van samenwonen. Hij krijgt daarbij van de controleur het advies te verhuizen naar zijn vriend. "Het zou ook goed zijn hè, gezien de situatie, dat jij lekker uit Bunschoten verdwijnt", citeert De Volkskrant uit een opname van het verhoor.

Een vrouw uit Alphen aan den Rijn ontfermde zich over een bovenbuurman met borderline en bracht hem soms eten en drinken. Ze moest 5000 euro bijstand terugbetalen toen ze haar mantelzorg meldde. Volgens de gemeente was er sprake van een gezamenlijke huishouding.

Een Noordwijkse met reuma, borstkanker en een hartinfarct had zo genoeg van de sociale dienst, dat ze haar uitkering opzegde, haar huis verkocht en in een caravan ging wonen. Zij werd beschuldigd van samenwonen en daarover werd in een WhatsApp-groep in de buurt over 'geklikt'. Enkele tientallen mensen 'klikten' in die groep, als er iemand naar binnen ging.

Niet onder druk

De sociale diensten die in het stuk genoemd worden, reageren in de krant niet op de individuele gevallen. Delft zegt voortaan rekening te houden met wat de rechter heeft uitgesproken. Bunschoten kon de opname waaruit de krant citeert nog niet beluisteren. En de sociale dienst van Noordwijk zegt niet betrokken geweest te zijn bij de 'klik'-WhatsApp-groep.

In de krant pleit Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen ervoor dat sociale diensten hun bevoegdheden op een behoorlijke manier inzetten. Het ministerie van Sociale Zaken bekijkt of en hoe de wettelijke grondslag rond de inzet van gps-trackers en verborgen camera's verstevigd kan worden.