Ondergrondse zoektocht naar warmte om aardgas te vervangen

• Rob Koster

  Economieverslaggever

Nederland wordt de komende jaren opnieuw in kaart gebracht. Ondergronds wel te verstaan. Dat is nodig om te kijken waar in Nederland aardwarmte gebruikt kan worden om huizen, kantoren en fabrieken van warmte te voorzien.

Nu is de kennis van de bodem er alleen op plaatsen waar eerder naar olie en gas is geboord. In de omgeving van bijvoorbeeld Amsterdam, Utrecht en Nijmegen is die kennis er niet of nauwelijks. "We willen graag weten of we die steden ook kunnen bedienen met behulp van aardwarmte", zegt projectleider geothermie Eveline Rosendaal van Energiebeheer Nederland (EBN).

EBN gaat de komende tijd al deze 'witte vlekken' onderzoeken. Het overheidsbedrijf heeft veel ervaring met deelname in olie- en gasprojecten en gaat nu op verzoek van minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat een coördinerende rol spelen bij geothermie in Nederland.

Veertig procent van de energiebehoefte in Nederland draait om warmte. Verwarming van huizen, kantoren en fabrieken gebeurt nu bijna exclusief met behulp van aardgas. Nederland is bezig met een inhaalslag als het gaat om duurzame elektriciteit, maar alternatieven voor gas als bron voor verwarming zijn er nog onvoldoende. Geothermie kan volgens deskundigen een fors deel van het probleem oplossen.

Ultradiep

Tot nu toe zijn het vooral tuinders die hun kassen verwarmen met behulp van aardwarmte. Het gaat om zestien productielocaties die voorzien in zo'n twee procent van de totale warmtevraag in de Nederlandse kassen.

Rosendaal denkt dat de helft van de warmtebehoefte van de kassen in Nederland van aardwarmte kan komen. Maar ook 20 procent van de warmtevraag van huizen en bedrijven zou opgelost kunnen worden met behulp van aardwarmte. Verder lopen er zeven proefprojecten om met behulp van ultradiepe geothermie bijvoorbeeld de voedings- en papierindustrie van warmte te voorzien. Bij ultradiepe geothermie wordt er dieper dan vier kilometer in de aardbodem geboord om water met een temperatuur van boven de honderd graden naar boven te halen.

Bij geothermie worden twee lange buizen kilometers diep de grond ingeboord. Per kilometer diepte wordt het water zo'n 30 graden warmer. Via de ene buis wordt warm water uit de aarde opgepompt, via een andere buis wordt afgekoeld water teruggepompt. Als de installatie eenmaal draait is aardwarmte een kosteneffectieve manier om aardgas als warmtebron te vervangen. Maar er gaat nogal wat voorbereiding aan vooraf en die is verre van kosteloos.

Op de plaatsen waar niet eerder naar olie en gas geboord is, is uitgebreid onderzoek nodig. Dat onderzoek begint met het zogenoemde 'seismiek schieten'. Een speciale vrachtwagen met een grote trilplaat maakt met behulp van geluidsgolven een 'echo' van de aardbodem.

In sommige gevallen wordt er een gat geboord waar met behulp van dynamiet een zwaardere klap op de aarde gegeven wordt. De echo die dat oplevert laat de verschillende lagen in de aardbodem zien. Op sommige plekken is warm water aanwezig dat zich leent voor geothermie. Proefboringen moeten de echo bevestigen. Of een project echt succesvol is weet je pas zeker als het boren voltooid is.

Van olie in Texas naar aardwarmte in Westland

Op dit moment boort het bedrijf Huisman uit Schiedam naar aardwarmte bij een kas in Pijnacker. Huisman is vooral bekend van grote kraaninstallaties in de offshore-wereld, maar boort ook naar olie-, gas en aardwarmte. Mensen die vroeger naar olie boorden in Houston zijn nu met boorinstallatie en al verhuisd naar het Westland.

De installatie moet een groot kassengebied maar ook de aangrenzende woonwijk en het plaatselijke zwembad gaan verwarmen en kost zo'n 16 miljoen euro. "Op een diepte van ongeveer 2300 meter zit hier een grote waterlaag met een temperatuur van 70 graden Celsius waar we naartoe boren", zegt Peter de Vin, directeur geothermie bij Huisman.

De kans op aardbevingen zoals in Groningen zijn bij geothermie verwaarloosbaar volgens De Vin: "Wat we eruit halen stoppen we er ook weer in dus we verstoren het evenwicht in de ondergrond niet. Dat soort risico's heb je dus in principe niet."

Geothermie wordt dus niet als heel gevaarlijk gezien, maar het is ook niet helemaal risicoloos. Het water dat teruggepompt wordt in de aardbodem moet de juiste druk hebben. Lekkages bij boringen kunnen milieuschade opleveren. Bij het boren naar warm water uit de aarde kan ook gas meekomen en dus moet er rekening worden gehouden met explosiegevaar. Allemaal risico's die met de juiste kennis en veiligheidsmaatregelen binnen de perken gehouden kunnen worden, stelt EBN.

Regels geothermie aangescherpt

Toch scherpt minister Wiebes op verzoek van het Staatstoezicht op de Mijnen binnenkort de regels voor geothermie aan. EBN moet de kennis beschikbaar stellen aan bedrijven en gemeenten, zodat niet iedereen op eigen houtje het wiel hoeft uit te vinden.

Eind deze maand lanceert EBN een voorstel om geothermie in Nederland in een stroomversnelling te brengen. Dat plan moet onderdeel uit gaan maken van het klimaatakkoord dat deze zomer op hoofdlijnen klaar moet zijn.