Na eeuwen keert enorm drieluik even terug naar Alkmaar

• Roel Pauw

  Verslaggever

Het is 11.00 uur en het eerste deel van het drieluik van meesterschilder Maarten van Heemskerck (1498-1574) hangt op zijn plek. Juist op dit paneel is de naamgever van deze kerk te zien: de heilige Laurens, die vanwege zijn ongehoorzaamheid aan de keizer van Rome op een metalen rooster werd gebarbecued. "Deze kant is gaar, draai me maar om", zou hij tegen zijn folteraars hebben gezegd.

De Grote of St. Laurenskerk in Alkmaar viert zijn 500e verjaardag en daarom leek het een goed idee om het drieluik maar weer eens op te hangen. Maar dat was nog niet zo eenvoudig: door de eeuwen heen is het schilderij kromgetrokken en uitgedroogd. Kortom uitermate kwetsbaar. En bovendien: het hing in een kathedraal in het Zweeds Linköping.

Na jaren van voorbereiden is het dan toch gelukt. Afgelopen vrijdag kwam het werk aan in Alkmaar, tijdens het weekend heeft het een beetje kunnen acclimatiseren en vandaag wordt het dus weer opgehangen. Dat gaat met de grootst mogelijke voorzichtigheid. Mannen met gespierde armen vol tatoeages hanteren de panelen alsof ze een baby uit de wieg halen. De grote, houten transportkisten worden open geschroefd, er gaan lussen omheen en dan begint het takelen.

"Maarten van Heemskerck was in zijn tijd de belangrijkste schilder van dit soort altaarstukken en dit drieluik is ook nog eens het grootste dat ooit in Nederland is gemaakt", zegt conservator Christi Klinkert.

"Het moet een ongelooflijke indruk hebben gemaakt op de mensen in de 16e eeuw. Ook door de stijl, want toen Van Heemskerk dit werk schilderde, was hij net terug uit Rome waar hij had gezien hoe bijvoorbeeld Michelangelo het menselijk lichaam in al zijn anatomische finesses vastlegde. Van Heemskerck deed dat bijna overdreven ook bij dit schilderij. Zelfs de kinderen zien eruit alsof ze net uit de sportschool komen. En kijk die expressieve uitdrukkingen op de gezichten; mensen moeten dat fantastisch hebben gevonden."

Fragiel

Maar toen kwam de Reformatie. De protestanten vonden die heiligenverering maar niks en dus werd het drieluik verkocht. Zo kwam het in Zweden terecht.

Nu is het na meer dan 430 jaar weer terug in de Laurenskerk. Overigens niet in zijn geheel, want het middelste paneel is te groot en te fragiel om te worden gedemonteerd en vervoerd. "Maar we laten het drieluik nu zien zoals kerkgangers in de 16e eeuw het heel vaak hebben gezien, met de zijpanelen dichtgeklapt, want die gingen vaak alleen bij de eucharistie en op hoogtijdagen open."

Vanaf aanstaande zaterdag is de kerk open voor publiek.

Wil je versneld zien hoe het gigantische drieluik wordt opgehangen? Kijk dan hier.