Jazzlegende Boy Edgar postuum geëerd voor hulp aan Joden in oorlog

Nina Simone noemde hem een genie, hij was bevriend met Duke Ellington en was naamgever van de meest prestigieuze jazzprijs van Nederland. Toch wordt Boy Edgar (1915-1980) vandaag niet geëerd vanwege zijn muzikale verdiensten. De befaamde jazzarrangeur, flamboyante muzikant en pionierend arts krijgt postuum de Yad Vashem-onderscheiding voor zijn hulp aan Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Edgar bracht tijdens de oorlog Joodse kinderen van Amsterdam naar onderduikadressen in het Gelderse plaatsje Heumen, waar hij werkte als doktersassistent. Op die manier heeft hij volgens Yad Vashem zeker vijf kinderen aan een onderduikplek geholpen.

Verslingerd aan jazz

Dat oorlogsverleden bleef lange tijd onderbelicht. "Hij heeft nooit gepraat over wie hij hielp tijdens de oorlog, dus we weten er vrij weinig over", vertelt Marie-Claire Melzer in het NOS-radioprogramma Met het Oog op Morgen. Voor een boek over Edgar ploos ze Nederlandse oorlogsarchieven na. Wat vaststaat is dat hij het helpen van onderduikers doodnormaal vond, zegt Melzer. "Als hij nog leefde, had hij deze onderscheiding waarschijnlijk geweigerd."

Edgar, zoon van een Indische moeder en Armeense vader, groeide op in een welgestelde familie. Dat veranderde toen de beurskoersen van New York in 1929 plotseling fors kelderden. Zijn vader, een handelaar in goederen als koffie en cacao, ging failliet en overleed kort daarna. Als vijftienjarige puber bleef Edgar met zijn moeder in armoede achter.

Op zijn vijftiende kocht hij zijn eerste plaatje: Mood Indigo van Duke Ellington. Door de volle blazerssound die van de platenspeler afspatte, raakte Edgar verslingerd aan jazzmuziek. Het toen nog nieuwe genre zou voortaan als rode draad door zijn leven lopen.

Dubbelleven in doktersjas

Aangemoedigd door zijn moeder ging hij geneeskunde studeren. Wanneer hij niet met zijn neus in de boeken zat, leerde hij zichzelf trompet en piano spelen. Een vriend bracht hem bij hoe hij moest arrangeren.

Na de Tweede Wereldoorlog kwam jazzmuziek in Nederland tot bloei. Edgar speelde tot diep in de nacht in rumoerige jazzkroegen, terwijl hij overdag in een keurige witte doktersjas patiënten behandelde. Kiezen tussen een loopbaan in de geneeskunde en een muzikale carrière kon hij niet. Edgar leidde twee levens die één gemeenschappelijke factor hadden: durf.

"We praten nu, ver na zijn dood, nog steeds over deze man omdat hij ontzettende risico's nam", zegt journalist Frank Jochemsen. Niet alleen in de oorlog (zo redde hij een Joods meisje door een Duitse soldaat om te kopen), maar ook in de jazz. "Boy Edgar heeft de prik gebracht in de cola van de Nederlandse jazzmuziek. Mede dankzij hem is Nederlandse jazz een volwassen genre geworden."

Met zijn eigen bigband haalde Boy Edgar in de jaren zestig en zeventig internationale jazzgrootheden als Nina Simone, Ben Webster en Eric Dolphy naar Nederland. Daarvoor gebruikte hij dezelfde durf. Jochemsen: "Hij belde Nina Simone gewoon op en dan regelde hij er ook nog een subsidie bij."

Toen zijn vrouw Mimosa bleek te lijden aan een agressieve vorm multiple sclerose trok hij zich twee jaar lang volledig terug uit de jazzwereld. In de hoop haar te kunnen helpen, deed hij koortsachtig onderzoek naar chemische processen in de hersenen bij multiple sclerose. Hoewel hij in 1955 cum laude promoveerde en zijn bevindingen als baanbrekend werden gezien, kon hij zijn Mimosa niet meer redden. Zij overleed in 1958. Een paar jaar later hertrouwde hij en kwam er weer ruimte voor muziek.

Vriend en vijand omschreven hem als geniaal, maar turbulent. Tijdens repetities met zijn big band sprong hij onrustig heen en weer. "Hij was chaotisch en alles moest op het laatste moment anders", aldus Jochemsen.

Zelf vond hij muziek en geneeskunde overigens prima samengaan. "Ik zie niet veel verschil tussen mijn beroepen", zei hij in de jaren zeventig in het televisieprogramma Leven in Beeld tegen Sonja Barend. "Je kunt wetenschap enkel goed beoefenen met een open geest en creativiteit. Datzelfde geldt voor een beroep als huisarts en het maken van muziek."