Morgen is het tijd om te stemmen. Dacht je er al een tijd aan om te stemmen op de VVD, maar ben je er nog niet helemaal uit? Dan kan je last-minute nog even een online stemhulp invullen. De uitkomst: de lokale partij die zich inzet voor de belangen van gehandicapten is toch echt jouw partij, als je de online kieshulp moet geloven. En je hoort van een vriend dat hij uitkomt bij de SP, terwijl hij zichzelf eerder ziet als een PVV'er.
Hoe kan het dat die uitkomst soms totaal niet overeenkomt met de voorkeur die je dacht te hebben?
"Omdat de vragen vooral over lokale issues gaan", zegt hoogleraar regionaal bestuur Marcel Boogers. "Die zijn minder makkelijk te koppelen aan de ideologie van landelijke partijen. Het is niet typisch 50Plus of typisch D66 om voor of tegen vrije sluitingstijden van de horeca te zijn. Dat verschilt heel erg per gemeente. Daardoor kan je bij een online kieshulp uitkomen op een partij waarvan je dat in eerste instantie niet had verwacht."
Het lijkt alsof partijen het moeilijker vinden om nee te verkopen dichterbij huis.
Anita de Jong van de Stemwijzer herkent dit. "Partijen stellen lokaal hun eigen programma samen. Daardoor verschilt een partij soms lokaal best wel van de landelijke lijn."
"Als je kijkt naar een onderwerp als zorg, dan zie je dat op landelijk niveau de VVD voor marktwerking in de zorg is. Ze staan lijnrecht tegenover de linkse partijen. Als je op lokaal niveau vraagt of de gemeente extra geld moet uitgeven aan de zorg, dan zijn alle partijen het daarover eens. Het lijkt alsof partijen het moeilijker vinden om nee te verkopen dichterbij huis."
Hoogleraar psychologie Paul van Lange denkt dat veel mensen op een partij stemmen op basis van één of eventueel twee standpunten die zij heel belangrijk vinden, bijvoorbeeld het milieu, asielzoekers of inkomensongelijkheid. "Stel, ik stem PvdA, omdat ik inkomensongelijkheid belangrijk vindt, dan weegt dat zwaar mee in mijn stem."
In een stemwijzer zitten vragen over veel meer verschillende onderwerpen. "Je ziet dat mensen toch meer overeenkomsten met de SP hebben dan ze zouden denken."
"Als jouw beeld van SP-stemmers bestaat uit laagopgeleide mensen die heel snel klagen, dan kan die uitkomst als een verrassing komen. Er kunnen dan psychologische barrières zijn die zorgen dat jij alsnog niet op die partij stemt."
Hoe werken stemwijzers?
Voor de lokale stemwijzers gaan de makers van bijvoorbeeld de Stemwijzer en Kieskompas naar de gemeentes toe. Ze bespreken met hen welke onderwerpen absoluut in de online kieshulp moeten komen. "Op basis daarvan maken we zestig stellingen", vertelt de Jong. "Partijen geven aan of ze het eens of oneens met de stellingen zijn. We kiezen dertig stellingen waarop de partijen het meest van elkaar verschillen en zorgen voor een spreiding van onderwerpen."
Als je een stemwijzer invult worden jouw antwoorden vergeleken met de dertig antwoorden van de partijen op de stellingen. "De partij met de meeste overeenkomsten is jouw beste match", zegt de Jong. "Mensen zijn soms verbaasd dat daar een christelijke partij uitkomt, als ze niet christelijk zijn. Maar blijkbaar hebben ze dan op andere vlakken heel veel overeenkomsten met die partij."
Laten kiezers zich beïnvloeden door stemwijzers?
"Vaak alleen als ze twijfelen tussen twee partijen", zegt Boogers. "Als iemand twijfelt tussen GroenLinks en D66, dan kan de kieshulp de doorslag geven. Maar verder blijven mensen meestal bij de partij waar intuïtief hun voorkeur al naar uitging. Het is niet zo dat een VVD-stemmer - door de kieswijzer - ineens op de SP gaat stemmen."