Derde kolencentrale 'nieuwe bron van kanker' voor Kosovo

Kosovo gaat gebukt onder de ernstigste luchtvervuiling in jaren. Nu is de regering van plan een nieuwe, gemoderniseerde, kolencentrale te bouwen. Die energiecentrale moet twee sterk verouderde centrales, de grootste oorzaak van luchtverontreiniging in het land, vervangen. Maar omwonenden en activisten zijn bang dat het niks oplost.

In februari gingen honderden Kosovaren in de hoofdstad Pristina de straat op. Demonstratief met mondkapjes op protesteerden ze tegen de slechte luchtkwaliteit. "Vergiftig ons niet langer" en "Laten we Pristina redden" stond op spandoeken.

In Kosovo was de luchtvervuiling deze winter zo erg dat de overheid inwoners eind januari aanraadde maar even niet naar buiten te gaan. Op sommige dagen waren de niveaus van verontreiniging in de lucht hoger dan die in notoir vervuilde steden in China en India. Er werden noodmaatregelen getroffen, auto's werden twee dagen lang verbannen uit de binnenstad van Pristina, maar een structurele oplossing kwam er niet.

De oorzaak? Kosovaren hebben slecht geïsoleerde huizen, ze rijden in oude vervuilende auto's en veel mensen stoken ruwe bruinkolen om hun huizen te verwarmen. Maar de grootste boosdoeners zijn volgens experts twee oude kolencentrales vlak buiten Pristina, Kosovo A en Kosovo B.

Meest verontreinigde regio

Het zijn twee van de meest vervuilende kolencentrales in Europa, ze staan op nog geen tien kilometer van de hoofdstad, in de gemeente Obelic. Kosovo heeft de op drie na grootste bruinkoolreserves van Europa. De twee centrales zijn goed voor 95 procent van de elektriciteitsvoorziening in heel Kosovo.

Kosovo is niet het enige land met dit probleem. De Balkan wordt beschouwd als de meest verontreinigde regio in Europa. Ook in Bosnië-Herzegovina, Macedonië en Servië veroorzaakt de luchtkwaliteit milieu- en gezondheidsschade. In alle voormalig Joegoslavische landen staan zestien verouderde kolencentrales, en die zijn goed voor meer vervuiling dan de bijna 300 die in de hele Europese Unie staan.

De lucht in Kosovo is al jaren slecht, maar sinds de Amerikaanse ambassade in Pristina structureel metingen uitvoert, zijn Kosovaren zich meer bewust geworden van de gezondheidsrisico's. Elke winter, als de luchtkwaliteit het slechtst is, wordt er gedemonstreerd.

Artsen zien al een aantal jaar een stijging in de aantallen patiënten met ademhalingsproblemen, hart- en vaatziekten en kanker. Ziekteverschijnselen komen het meest voor in Obelic, waar ruim 20.000 mensen aan de voet van twee kolencentrales en drie mijnen wonen.

In Obelic domineren Kosovo A en B de horizon. De centrales pompen dag en nacht dikke rook uit schoorstenen. Bij sterke wind hangt de lucht van verbrande kool als een deken over de hoofdstad Pristina.

"Iedereen kent wel iemand met kanker," zegt Ragip Rajcevci (53) die in Hade, een dorp in de gemeente Obelic woont. Hij zegt dat de lucht 's morgens het ergst is. "Dan hangt er een zee van smog boven het dorp. Als ik mijn huis uit stap, kan ik nauwelijks ademhalen."

Kinderen en ouderen wordt afgeraden te veel tijd buiten het huis door te brengen. Rajcevci vertelt dat veel mensen last hebben van de luchtwegen, astma of bronchitis. Het dorp waar hij woont staat al jaren op een lijst voor evacuatie, omdat het te dicht bij een open mijn ligt, maar er komt steeds niks van.

Kosovo C

Nu zijn er vergevorderde plannen voor een nieuwe kolencentrale, genaamd Kosovo C, in hetzelfde gebied. In december 2017 tekende de Kosovaarse regering een contract met het Amerikaanse elektriciteitsbedrijf ContourGlobal met steun van de Wereldbank. De nieuwe centrale moet in 2023 af zijn. Actiegroepen lobbyen al jaren om dit tegen te houden.

"Het argument dat de regering gebruikt, is dat Kosovo C schoner wordt," zegt Haki Abazi van KOSID, een milieulobbygroep. "Maar dat is onzin. Schone kolencentrales bestaan niet." Bruinkool is de grootste vervuiler in de energiesector. Veel landen in Europa stappen over naar duurzame energiebronnen zoals zon, wind en water. Abazi is van mening dat Kosovo moet investeren in groene energie, in plaats van weer een kolencentrale bouwen.

De nieuwe centrale krijgt modernere filters en voldoet volgens het ministerie van milieu aan de milieuvoorschriften die in de Europese Unie gelden. De centrale moet op termijn de verouderde centrale Kosovo A gaan vervangen. Volgens de overheid de enige manier om de luchtvervuiling terug te dringen.

"Het is misschien niet het meest ideale scenario, maar we hebben nou eenmaal grote koolreserves in Kosovo," zegt staatssecretaris van milieu, Leutrim Sahiti. "Het is goedkoper, en we hebben geen budget voor dure groene energieprojecten."

Voor Ragip Rajcevci kwam het nieuws over nog een kolencentrale in zijn achtertuin als een schok. Jarenlang strijdt hij al voor betere luchtkwaliteit voor hem en zijn kinderen, en de generaties die nog komen.

"Ze kunnen ons van alles vertellen," zegt hij. "Dat de nieuwe centrale schoner wordt, en dat ze de oude centrales gaan sluiten. Maar voor ons is Kosovo C een nieuwe bron van kanker. Terwijl de hele wereld is bezig is met alternatieven voor bruinkool, bouwen wij nog een kolencentrale."