'Stemmen op poppetjes' doen we niet alleen in het zuiden
Een kloof tussen burger en politiek? Niet in een plaats als Weert, zo op het eerste gezicht. Deze gemeente telt 50.000 inwoners en toch lijkt vrijwel iedere inwoner ten minste één lokale politicus te kennen. Van de carnavalsvereniging, de voetbalclub of de scouting. Niet minder dan 26 van de 29 raadsleden werden vier jaar geleden met voorkeurstemmen gekozen.
Neem Hendrik Stals, de lijsttrekker van het CDA in Weert. Hij woont in het kerkdorp Stramproy en is daar zeer actief in het verenigingsleven. In de twee stembureaus daar haalde hij in 2014 al vrijwel genoeg stemmen voor een raadszetel.
Of kijk naar Geert Gabriëls, aanvoerder van Weert Lokaal en wethouder met verenigingen in zijn portefeuille. "Ik heb een drukke agenda door de vele openingen en uitnodigingen", zegt hij daarover. Gabriëls is open, mijdt politiek jargon zorgvuldig en laat overal zijn gezicht zien. Zijn concurrenten verwachten dat dit stemmenkanon in zijn eentje goed is voor vier zetels.
De situatie in Weert staat niet op zich; net als Limburg kent ook Noord-Brabant een politieke cultuur die bovengemiddeld sterk op personen is gericht. Je ziet het al aan de lengte van de kandidatenlijsten. De Brabantse partijen hebben bij deze verkiezingen de langste lijsten, rekende de NOS uit. Dat doen zij in een kennelijke poging zoveel mogelijk gezichten te presenteren die de kiezer eventueel bekend kunnen voorkomen.
De gemiddelde partij in Noord-Brabant heeft zelfs evenveel kandidaten op de lijst staan als er zetels zijn in de gemeenteraad. Terwijl het natuurlijk onmogelijk is dat al die mensen ook echt een zetel binnenslepen. In Limburg zijn het er nauwelijks minder. Ter vergelijking: in Flevoland zijn de lijsten half zo lang.
Omtzigt
Is het zuiden hierin dat echt uniek? Nou nee. Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt, afkomstig uit Enschede, is iemand die ook altijd veel voorkeurstemmen weet binnen te slepen. Bij de Kamerverkiezingen van vorig jaar waren dat er bijna 98.000, waarvan meer dan de helft in 'zijn' provincie Overijssel.
De CDA´er Omtzigt woont in Enschede, waar hij nu bij de gemeenteraadsverkiezingen lijstduwer is op plaats 22. Zijn vrouw Ayfer Koç is daar lijsttrekker voor het CDA.
Vraag in een enquête aan kiezers wie er uitsluitend op ´een poppetje´ stemt en slechts 7,2 procent steekt zijn hand op. Dat zijn er in Brabant (13,4 procent) en Limburg (18,5 procent) minstens twee keer zoveel, met Gelderland (10 procent) op de derde plaats. De meerderheid van de Nederlandse kiezers geeft aan dat een bepaalde partij de doorslag geeft bij de stemkeuze.
Maar de verschillen zijn minder groot als je ook naar de groep kijkt die een mix van persoon en partij zijn stem laat bepalen. Dat is in een provincie als Gelderland nog eens bijna 37 procent. Voor opgeteld bijna de helft van de kiezers in Gelderland telt de persoon dus op zijn minst gedeeltelijk mee in het stemhokje. "Zo bezien steekt Limburg er dan weer niet uit", concludeert hoogleraar Lokale Democratie Marcel Boogers.
Volgens politicoloog André Krouwel, die veel onderzoek onder kiezers deed als maker van het Kieskompas, loopt bij de stemkeuze partijvoorkeur en waardering voor personen vaak door elkaar. "Mensen hebben vertrouwen in politici uit het eigen politieke kamp die doen wat zij verwachten vanuit die ideologie. Vooral bij links luistert dat nauw: is de leider wel principieel genoeg en sluit zijn persoon aan bij zijn boodschap?"
Voorbeeld van iemand die dat goed lukte was het 'rode' oud-Kamerlid Lutz Jacobi van de PvdA, die bij de herindelingsverkiezingen van afgelopen november in Leeuwarden een verrassend goed resultaat haalde in Leeuwarden.
"Echt specifiek voor het zuiden", zegt Krouwel, "is wat vaak cliëntilisme wordt genoemd: in Limburg en Brabant verwacht je dat politici ook echt iets voor jou doen. Voor jou persoonlijk als dat nodig is, met name als je in een kleine gemeente woont. Maar dat kan ook iets zijn voor jouw gemeenschap, bijvoorbeeld via subsidies voor de vereniging waar je lid van bent."
Vrouwen
Opvallend in het beschikbare onderzoek is dat vrouwen meer op poppetjes stemmen dan mannen. En dat geldt nog veel sterker voor de achterban van lokale partijen: bijna 37 procent vindt de persoon doorslaggevend bij de stemkeuze.
Goed voorbeeld is Groep De Mos in Den Haag, gebouwd rond het voormalige PVV-Kamerlid Richard de Mos, die een lange lijst heeft opgesteld van 49 stadgenoten, onder wie de lijstduwers Raymond van Barneveld (darter) en 'behangkoning' John van Zweden. Groep De Mos gaat volgens de Haagse peilingen woensdag stevig winnen.
Omdat dit soort plaatselijke partijen het al geruime tijd ook buiten Limburg en Brabant steeds beter doen, is het volgens hoogleraar Boogers goed mogelijk dat het belang van personen overal in het land groter gaat worden. "Daar komt de rol van sociale media nog eens bij; die maken het aanzienlijk makkelijker om persoonlijke campagnes te voeren."
Dit artikel is tot stand gekomen met data van wetenschappers Julien van Ostaaijen en Marcel Boogers.