Burgers helpen elkaar: tai chi tegen eenzaamheid en 'gratis' schaatsbaan

Enthousiast zwaaiend met zijn armen staat Joop Reilman voor een groep ouderen in een zaaltje in Emmen. Hij geeft ze tai-chiles. Zijn doel: ouderen uit de eenzaamheid halen en weerbaarder maken. "De eenzaamheid is veel groter dan ik had verwacht. Je moet niet vergeten, als er iemand wegvalt bij een oudere, dan staat hij er al alleen voor."

Het initiatief van Reilman is een van de duizenden burgerinitiatieven die ons land kent; de participatiesamenleving waar de koning een paar jaar geleden zo op hamerde. Veel van die initiatieven lopen gaandeweg tegen problemen aan. Zo worstelen initiatiefnemers vaak met bureaucratie die gemeenten opwerpen en blijven financiën een heikel punt.

Zo ook bij de stichting van Reilman, die naast tai chi ook andere activiteiten in het zaaltje organiseert. Reilman vraagt meestal één euro; voor een kopje koffie, maar ook voor de tai-chiles bijvoorbeeld. Een zo lage prijs dat hij niet uit de kosten komt. Hij investeerde zelf duizenden euro's, maar gelukkig kan hij ook op steun van anderen rekenen. "Een hotelketen hier heeft ons de meubels geschonken, een woningstichting de tafels en ook het biljart is gesponsord. Zo konden we een leuke inrichting krijgen."

Subsidie?

De organisatie hoopt binnenkort subsidie te krijgen van de gemeente. Na de verkiezingen van 21 maart zal de richting van de grootste partijen in de raad natuurlijk ook bepalen of er meer subsidie naar dit soort initiatieven zal gaan, of juist minder.

Hoe dan ook: mevrouw Zingstra, die als vrijwilliger actief is, ziet met eigen ogen hoe de ouderen genieten van de les. "Ik zie hoe goed het werkt door een mix van activiteiten die we hier organiseren. Zo komen mensen soms voor een kop koffie, maar doen vervolgens toch mee met een activiteit."

Een ander voorbeeld van burgerparticipatie is het Drentse dorpje Barger-Compascuum. Daar haalt Bertus Berends al zes jaar geld op voor een schaatsbaan en de kermis in het dorp. Bijna alle inwoners gooien geld in zijn collectebus.

De ijsbaan wordt jaarlijks gemaakt op twee ondergespoten tennisbanen van een oude tennisclub, die inmiddels geen leden meer heeft. Daarnaast regelt Berends de vergunning voor de kermis, de afzetting met hekken en beveiliging. Dat alles kost geld, maar dat haalt hij zonder bezwaren op.

De inwoners van Barger-Compascuum zijn er blij mee, zegt een vrouw die wat geld in de bus gooit. "Eigenlijk zou de gemeente het moeten betalen. Maar we zijn het al zo lang gewend, we weten niet anders. Voor de kinderen vind ik het belangrijk dat er wat te doen is. Zodat ze plezier kunnen hebben."

Berends vindt het eigenlijk ook prima geregeld zo. Het is nooit in hem opgekomen om bij de gemeente aan te kloppen. "We regelen het altijd zo, en het loopt zo goed." Natuurlijk kost het hem wel veel energie om alles te regelen. "Ja, je gaat 's avonds laat naar bed en er 's ochtends weer vroeg uit. Dan ben je moe, maar dan zie je de kinderen weer schaatsen, en daar doe je het voor. Het is dankbaar werk."

Ook hoogleraar Evelien Tonkens van de Universiteit voor Humanistiek ziet dat de overheid een steeds actievere rol speelt in het uitnodigen van burgers voor werk in de gemeente. "Dat heeft te maken met het leidende beleidsideaal van zelfredzaamheid dat er heerst binnen gemeenten. Daarnaast is er behoorlijk bezuinigd op welzijnsactiviteiten zoals buurthuizen, bibliotheken en dagopvang. De overheid geeft dan aan: we kunnen het niet meer opbrengen en geeft de mensen twee keuzes: of we moeten het sluiten, of vrijwilligers moeten het overnemen."

Tonkens heeft eerder onderzocht hoe zo'n overgang uitpakt en kwam tot de conclusie dat een voorwaarde voor succes is dat er wel professionals aan het werk blijven. "Als er alleen maar vrijwilligers zijn, is het te fragiel. Je krijgt dan makkelijk conflicten."

Volgens de hoogleraar komt dat doordat niet altijd duidelijk is wie er nou eigenlijk de baas is. "Door kleine dingen kan het dan al misgaan. In een buurthuis ontstaat bijvoorbeeld een ruzie over wie de sleutel heeft, of over dat de kopjes niet zijn opgeruimd. Binnen een bedrijf zijn er procedures en richtlijnen die dit automatisch tegengaan."

Tonkens waarschuwt voor de tendens dat de gemeentes steeds meer verlangen van de burgers. Volgens de hoogleraar hoort het zo te zijn dat vrijwilligers een eigen agenda hebben en nieuwe problemen onder de aandacht brengen, en niet de agenda van de overheid uitvoeren.

Tegenwoordig is het vaker zo dat de gemeente steeds meer op vrijwilligers leunt. "Als de overheid zegt: leuk je bent vrijwilliger, ik heb nog wel wat klusjes voor je, dan rijst al snel de vraag: waarom betaal je daar niet voor?"

Vrijwilligersorganisaties in zorg en welzijn zien nu zoveel vragen op zich afkomen dat ze niet meer kunnen bepalen wat hun eigen doelen en bijdragen zijn, zegt Tonkens. "Gemeentes zouden er voorzichtiger mee om moeten gaan, omdat anders het mooie van het vrijwilligerswerk verdwijnt."