Veel onvrede bij gemeenten na vorige verkiezingen, maar er verandert niets

• Ben Meindertsma en Jikke Zijlstra

  redactie Binnenland

Veel gemeenten zijn teleurgesteld dat er niets verandert aan de manier waarop stemmen geteld gaan worden bij de gemeenteraadsverkiezingen. "Omdat de Tweede Kamer niet meewerkt hebben we op dit dossier helaas nog geen enkele vooruitgang geboekt", zegt burgemeester Aat de Jonge van Dronten, die spreekt namens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.

De ergernis bij veel gemeenten was groot na de landelijke verkiezingen, vorig jaar. Ze vonden het handmatig tellen van de stemmen tot diep in de nacht te stressvol en niet meer van deze tijd. "Het is een lachertje als je ziet dat het hele stemproces op dezelfde manier wordt georganiseerd als in de jaren vijftig", stelde de gemeente Grootegast vorig jaar.

Bovendien werden duizenden stemmen onterecht niet meegeteld als gevolg van menselijke fouten, bleek uit onderzoek van de Stichting Politieke Academie. In totaal vond de organisatie iets minder dan 14.000 verschillen tussen de officiële uitslagen en de eigen tellingen in die gemeenten. Volgens burgemeester De Jonge komt dat doordat stemmentellers tot soms wel vier uur 's nachts doorgaan. "Mensen raken vermoeid en gaan vergissingen maken. En dat kan ertoe leiden dat de tellingen niet kloppen."

Omtzigt

Zo kwamen in de gemeente Twenterand 171 stemmen die waren uitgebracht op Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt (CDA) terecht bij een andere kandidaat. De fout werd ontdekt toen de uitslag al definitief was, en kon niet meer worden rechtgezet. Het gevolg is dat niet Omtzigt maar Geert Wilders de politicus is met officieel de meeste stemmen in deze gemeente.

Voor de landelijke verkiezingen hadden deze fouten geen gevolgen. Maar omdat de verschillen op lokaal niveau veel kleiner zijn, kan de telfout in Twenterand op 21 maart zomaar het verschil betekenen tussen wel of niet een zetel in de gemeenteraad.

Kleiner stembiljet

De Kiesraad vindt daarom dat het anders moet en schreef een evaluatie met een paar duidelijk aanbevelingen. Zo wil de Kiesraad dat er geëxperimenteerd gaat worden met een kleiner stembiljet. Nu gaat een groot deel van de tijd op aan het uitvouwen van de enorme biljetten. Ook wil de Kiesraad dat deze stembiljetten geteld worden met scanapparatuur. "Dit kan helpen om telfouten in stembureaus te voorkomen en kan stembureauleden in hun taken ontlasten", aldus de Kiesraad.

Tot slot wil de Kiesraad dat alle proces-verbalen op internet worden gepubliceerd, zodat iedereen zelf kan zien of er telfouten zijn gemaakt. De fout van Pieter Omtzigt had daardoor bijvoorbeeld eerder ontdekt kunnen worden en tijdig kunnen worden hersteld.

Gemiste kans

Toenmalig minister Plasterk van Binnenlandse Zaken steunde de aanbevelingen, maar er was volgens hem een wetswijziging nodig om ze uit te voeren. Het nieuwe kabinet heeft echter geen haast gemaakt om dat te regelen, waardoor er bij deze gemeenteraadsverkiezingen niets verandert.

De VNG vindt vooral het uitblijven van een kleiner stembiljet een gemiste kans. Burgemeester de Jonge: "Ik heb stembureaus bezocht waar men uren bezig was om alleen de stembiljetten uit te vouwen en neer te leggen. Dus dat werd een gekrioel op de grond. Waardeloos." Net als de Kiesraad pleit De Jonge ook voor apparatuur die ingezet kan worden bij het tellen van de stemmen.

Ahoy

Ondanks het uitblijven van grote vernieuwingen wordt er wel opnieuw geëxperimenteerd met het centraal tellen van alle stemmen op de dag na de verkiezingen. 22 gemeenten doen hieraan mee, waaronder voor het eerst ook Rotterdam. De uitslag per partij wordt nog dezelfde avond geteld, maar daarna worden in Rotterdam alle stembiljetten naar Ahoy gebracht. Hier worden de volgende dag door duizend nieuwe tellers alle stemmen per kandidaat geteld.

In Borne doen ze voor de derde keer mee aan de proef. "Dat is bij eerdere verkiezingen heel goed bevallen. Je hebt dan alle rust om eventuele fouten eruit te halen. We ontdekten de volgende dag wel een paar foutjes", vertelt een medewerker van de gemeente. Dat dat cruciaal kan zijn weten ze in Borne als geen ander. Daar werd vier jaar geleden nog geloot tussen twee kandidaten die evenveel voorkeursstemmen hadden gekregen.

In Borne en Rotterdam hopen ze dus dat met frisse tellers en minder tijdsdruk, minder fouten worden gemaakt. Maar in de overige 313 gemeenten waar verkiezingen zijn zullen de stemmentellers gewoon tot diep in de nacht door moeten werken.