Gesloten herenclub de Zwanenbroeders zet na 700 jaar 'de luiken open'

• Rebecca Vernhout

  redacteur Online

Het is een van de oudste verenigingen van Nederland: het Bossche genootschap Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, in de volksmond de Zwanenbroederschap. In 1318 opgericht door een groep katholieke geestelijken ter ere van Maria, maar door de eeuwen heen veranderd in een oecumenische sociëteit met een exclusief en mysterieus imago.

"Het is een soort rotaryclub. Iets chiquer, iets ouder", vertelt verslaggever Theo Verbruggen. "De mannen, want het zijn alleen mannen, inspireren elkaar en zijn vrienden voor het leven."

Het 700-jarig bestaan is aanleiding voor een tentoonstelling in het Noordbrabants Museum. Die wordt geopend door koning Willem-Alexander, zelf ook lid van het genootschap.

In 1995 meldde de Rijksvoorlichtingsdienst dat koning Willem-Alexander zou toetreden tot de Illustrere Lieve Vrouwe Broederschap, in het spoor van zijn moeder Beatrix en zijn grootouders Juliana en Bernhard. Het persbericht heette een foutje van de Rijksvoorlichtingsdienst, waarop de gesloten broederschap werd overstelpt door verzoeken van de pers.

Daarna is het 22 jaar vrijwel stil geweest rondom het mystieke Bossche genootschap, tekenend voor de manier waarop de organisatie functioneert: een kleine groep mensen, bescheiden in de manier waarop ze naar buiten treden.

Luiken open

Daar moet verandering in komen, zegt de hoogste man, regerend proost Diederik Laman Trip. "Met de komst van een jongere generatie zal de interactie met de buitenwereld intenser worden. Ook door de tentoonstelling zijn de luiken opengezet, en dat willen we meer gaan doen." Zo komt er een film over de broederschap waarin de tradities voor toekomstige generaties worden vastgelegd.

De broederschap telt in totaal 120 leden en 36 broeders; 18 protestanten en evenveel rooms-katholieken. Op de ledenlijst staan prominente namen zoals Karel de Vijfde, schilder Jeroen Bosch en Willem de Zwijger. En meer recent families als Fentener van Vlissingen, Van Lanschot en De Roy van Zuydewijn. Omdat alleen de lijst van overleden broeders openbaar is, is het niet exact duidelijk wie er nu lid is.

Enige vrouwen

Wel bekend is dat leden van het Koninklijk Huis deel uitmaken of uitmaakten van de broederschap. Koningin Wilhelmina, koningin Juliana en prins Bernhard waren lid, net als nu dus koning Willem-Alexander en zijn moeder Beatrix. De koninginnen zijn overigens ook de enige vrouwen op de ledenlijst.

De oorspronkelijke missie van het exclusieve gezelschap was de zorg voor armen en de verering van Maria. Eerst bestond de groep alleen uit geestelijken, vanaf de 14e eeuw mochten ook buitenleden toetreden: edellieden, bestuurders, notarissen en landheren. Je kwam er niet zomaar bij. Nieuwkomers moesten door leden worden voorgedragen en geld en invloed hebben, zowel in de kerk als in de samenleving. Eenmaal lid, bleef je dat voor het leven. Nu, 700 jaar later, is er in dat opzicht weinig veranderd.

Zwaan op het menu

De naam Zwanenbroeders wordt toegeschreven aan graaf Frederik van Egmond, die beloofde om elk jaar op kerstavond twee zwanen te schenken voor het diner. Destijds werd de zwaan beschouwd als delicatesse, tegenwoordig staat het dier niet meer op het menu. Wél dineren de leden nog steeds samen, traditioneel met Bossche Koek op Delfts blauw servies en een zilveren bokaal om te toosten op de vorst.

De broederschap inde intredegelden en ook doodschulden, bedragen die de leden moesten betalen bij toetreding en als nalatenschap. Zo werd het een rijke club, die nog meer geld binnenhaalde door de verkoop van aflaten.

Ommekeer

In 1642 vroeg de protestantse gouverneur van Den Bosch, Johan Wolfert van Brederode, samen met tien niet-katholieken toegang tot de katholieke broederschap. Hem weigeren zou het einde van de broederschap betekenen, maar door hem toe te laten was de gemeenschap niet langer exclusief katholiek.

Het zorgde voor een grote verandering. De doelstelling werd gewijzigd in vriendschap en eenheid tussen christenen waarmee de broederschap een van de eerste oecumenische gezelschappen in Nederland werd. En dat is het nog steeds: "De broederschap draagt zorg voor haar eeuwenoude materiële en immateriële cultureel erfgoed, bevordert de onderlinge christelijke saamhorigheid en de broederlijke band en houdt daarbij steeds oog voor de ontwikkelingen en problemen in de moderne tijd." Die missie krijgt vorm door bezinningsbijeenkomsten, oecumenische diensten en lezingen. Ook worden goede doelen financieel gesteund.

De rijke historie van de broederschap is al die eeuwen nauwkeurig bijgehouden en bewaard gebleven. Van de oprichtingsakte tot handgeschreven koorboeken uit de zestiende en zeventiende eeuw, altaarluiken, kasten, kannen, wapenboeken en -schilden die alles bij elkaar een beeld geven van de rijke geschiedenis van de Zwanenbroeders. Een deel daarvan is nu te zien op de tentoonstelling Geloven in Vriendschap in Het Noordbrabants Museum.