Je hoofd op een ander lichaam. Kan dat?

• Koen Koopman

  redacteur NOS op 3

Eerst een aap, toen een rat en nu een mens: de Italiaanse arts Sergio Canavero heeft naar eigen zeggen al heel wat hoofden geswitcht. De omstreden neurochirurg claimt dat hij de eerste succesvolle transplantatie van een mensenhoofd heeft uitgevoerd.

Nou ja, het ligt eraan wat je succesvol vindt. De operatie werd namelijk uitgevoerd met twee lijken. Tijdens een persconferentie in Wenen zei Canavero dat het eerste experiment met een levende patiënt wel aanstaande is.

"Dat kan helemaal niet", zegt neurochirurg Wilco Peul. "Daar zijn de ontwikkelingen nog niet ver genoeg voor, maar je moet dit denk ik ook helemaal niet willen."

Het experiment met lijken stelt volgens Peul niet zoveel voor. "Dan kun je niet zien of bepaalde lichaamsfuncties nog werken." Het grootste probleem is nu nog het verbinden van het ruggenmerg. "Dat is zo dik als je duim, maar alle structuren en draden die je lichaam aansturen zitten daarin."

En als dat niet verbonden kan worden, raak je locked-in, zegt de neurochirurg van het Leids Universitair Medisch Centrum. "Dat is een heel dramatisch scenario. Dan kun je helemaal niets meer en wordt je alleen door machines in leven gehouden."

Een hoofdtransplantatie brengt dus enorme risico's met zich mee. Veel chirurgen spreken overigens van een lichaamstransplantatie, omdat het hoofd niet ziek is en juist het lichaam vervangen moet worden.

Aap, rat, mens

Het is niet de eerste keer dat de controversiële neurochirurg claimt succesvol te zijn met een hoofdtransplantatie.

De eerste keer was het een aap. Het hoofdje overleefde de operatie, maar het lichaam functioneerde niet. Na het dier 20 uur met machines in leven te hebben gehouden, werd de stekker eruit getrokken.

Een andere neurochirurg transplanteerde eerder ook al het hoofd van een aap op het lichaam van een andere aap. Let op: de volgende beelden kunnen als schokkend worden ervaren.

Hoofdtransplantatie nummer twee was op een rat. Samen met een team van Chinese onderzoekers hechtten ze het hoofd van een rat aan een andere rat, die leefde en zijn eigen hoofd nog had.

Het lukte om het getransplanteerde hoofd tijdens de operatie in leven te houden door het bloed van een derde rat te gebruiken. Toch overleed het dier na zes uur en werd niet ontdekt hoe ruggenmerg aan elkaar kan worden verbonden.

Twee jaar geleden kwam Canavero ook al in het nieuws. Een 32-jarige Rus met een spierziekte wilde graag een nieuw lichaam. Canavero was bereid het te doen, maar de deal ketste uiteindelijk af.

Volgens neurochirurg Peul zijn eerst ontwikkelingen op het gebied van de behandeling van dwarslaesies nodig. "Daar wordt al jaren onderzoek naar gedaan, maar de oplossing is nog nooit gevonden."

Als ruggenmerg kan worden verbonden, kunnen mensen met een dwarsleasie namelijk genezen. "Pas dan kunnen we verder kijken naar hoofdtransplantaties."

Toch is Peul blij met de discussie die de controversiële Canavero veroorzaakt. "We zitten nu al over de ethische dillema's van zo'n operatie te praten, maar dat is ook het enige goede."

Volgens medisch ethicus Dorothee Horstkötter is een hoofdtransplantatie op levende mensen niet verantwoord. "Het klinkt heel fancy en science fiction-achtig om zoiets te doen, maar het is volstrekt in strijd met alle medische richtlijnen."

"De schade op de proefpersoon kan enorm zijn en het nut is nog totaal onduidelijk", vervolgt ze. "De Nederlandse wetgeving gaat zo'n operatie nooit toestaan als er zo'n grote kans is dat je het niet overleeft."

Ook heeft de ethicus vraagtekens bij het filosofische aspect van zo'n transplantatie. "Wie ben je dan eigenlijk? Ben je de persoon van het hoofd of de persoon van het lichaam?" Ook Peul heeft zijn twijfels. "De vraag is of je iemands geest en ziel ook mee transplanteert."

Daarom moeten er volgens Horstkötter eerst nog stevige discussies worden gevoerd. "Maar ik betwijfel of het haalbaar is binnen de wet."