In Nederland verdwenen sinds 1900 zes gemeenten per jaar

• Bas de Vries en Lars Boogaard

  Research-redacteur

Vandaag zijn er in veertien gemeenten raadsverkiezingen, vooruitlopend op een reeks fusies per 1 januari. De voordelen voor burgers van dit soort herindelingen staan onder deskundigen ter discussie, maar ze gaan nog steeds door.

Het aantal gemeenten in Nederland is sinds 1900 sterk gedaald. Waar er aan het begin van de 20ste eeuw nog 1121 gemeenten waren, zullen dat er op 1 januari aanstaande nog maar 380 zijn. Een afname van twee derde.

Gemiddeld zijn in 117 jaar meer dan zes gemeenten per jaar door fusies verdwenen. Tot 1950 verliep dat proces nog in een gematigd tempo, maar sinds de jaren 60 van de vorige eeuw gaat het hard.

De fusiekoorts had natuurlijk gevolgen voor het gemiddeld aantal inwoners per gemeente. In 1900 lag dat op 4600, dit jaar is het 44.000.

Het Gelderse Hemmen, dat het tot 1955 zelfstandig zou volhouden, was 117 jaar geleden de kleinste van Nederland met 214 inwoners.

Anno 2017 is Schiermonnikoog de kleinste gemeente met 941 zielen. In 1900 waren er nog meer dan honderd gemeenten met een lager inwonertal dan dit Waddeneiland nu heeft.

Bij hoeveel inwoners is een gemeente stevig genoeg om alle taken aan te kunnen? Ook daarover is het idee snel veranderd. Begin jaren 80 was 5000 inwoners nog de richtlijn. In 2012, in het regeerakkoord dat PvdA en VVD sloten voor Rutte II, was dat 100.000 geworden.

Slechts 31 gemeenten zijn op dit moment zo groot. Later relativeerde minister Plasterk de betekenis van die passage weer: hard was de grens niet volgens hem.

In het regeerakkoord van Rutte III wordt geen enkel getal genoemd. “Blauwdrukken van bovenaf werken hier niet”, staat in de tekst. Neemt niet weg dat er vooral voor 2019 een hele reeks herindelingen op het programma staat.