'Aanpak om natuur te beschermen tegen ammoniak deugt niet'
Boeren stoten in werkelijkheid veel meer ammoniak uit dan blijkt uit de modellen waar de overheid van uitgaat. Om de natuur in Nederland te beschermen, moet daarom het roer om. Dat zeggen verschillende onderzoekers tegen de NOS. Het huidige beleid is gebaseerd op een "mallotig systeem" met grote gevolgen voor het aantal planten- en diersoorten in Nederland.
Uit metingen die het RIVM onlangs publiceerde, blijkt dat vorig jaar de concentraties ammoniak in natuurgebieden de hoogste waren sinds het begin van de metingen in 2005. Ook uit satellietbeelden die onderzoekers aan de Vrije Universiteit hebben geanalyseerd, blijkt dat de concentraties ammoniak vorig jaar niet zijn gedaald. Dat is opvallend, omdat het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit uitgaat van een daling en daarom boerenbedrijven toestaat meer uit te stoten.
Vlinders
Volgens de onderzoekers zijn de gevolgen groot. Hoogleraar integrale stikstofstudies Jan Willem Erisman: "Bossen worden aangetast. Plantensoorten nemen af en daarmee ook de insecten en vogels."
Michiel Wallis de Vries, hoogleraar ecologie en bescherming van insecten, constateerde eerder al dat het aantal vlinders in Nederland in twintig jaar tijd met 30 procent is afgenomen: "Het gaat gemiddeld minder hard dan vroeger, maar de aantallen nemen nog altijd af. Die trend moeten we stoppen en ombuigen naar herstel".
Gepensioneerd onderzoeker Han van Dobben, die jarenlang onderzoek deed naar het effect van ammoniak op de natuur, denkt dat doorgaan met het huidige beleid onhoudbaar is. "Je moet wel heel optimistisch zijn om nog te geloven dat het goed gaat komen. En dan druk ik mij nog voorzichtig uit."
Boeren
Ammoniak in het milieu is voor ongeveer 90 procent afkomstig van landbouwbedrijven. Ammoniak komt in de lucht terug doordat mest op het land wordt uitgereden of uit stallen ontsnapt. Boeren moeten daarom allerlei maatregelen nemen om de uitstoot te verminderen. Zo moeten ze bijvoorbeeld wassers in stallen plaatsen om ammoniak uit de lucht te halen, mest injecteren in de grond en aangepast voer gebruiken.
Daartegenover staat dat boeren ook worden beloond voor de maatregelen die ze gezamenlijk nemen. Dat is sinds 2015 geregeld in een ingewikkeld systeem, het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Het systeem werkt op basis van prognoses: een deel van de stikstofdaling die in de toekomst wordt verwacht (als gevolg van de maatregelen), mag door bedrijven nu al worden 'gebruikt' om bedrijven uit te breiden.
Illegaal
En dat is waar het volgens de hoogleraren misgaat. Omdat de prognoses een daling laten zien, mogen bedrijven nog altijd groeien. Maar van de prognoses is tot dusver niet veel terechtgekomen; uit metingen en satellietbeelden blijkt dus geen daling.
Het is een "mallotig systeem", vindt Van Dobben. "Je neemt nu al een voorschot op de uitkomst van maatregelen waarvan je nog helemaal niet weet of die gaan werken." Volgens Erisman kon je bij de invoering van het systeem al "op je klompen aanvoelen dat het mis zou gaan", omdat er al tien jaar geen daling is geweest.
Het RIVM, dat verantwoordelijk is voor de metingen en de prognoses, is op verzoek van het ministerie van Economische Zaken nog aan het uitzoeken hoe het kan dat de modellen iets anders laten zien dan de metingen.
Erisman heeft wel een mogelijke verklaring voor het verschil: "De prognoses gaan uit van een ideale wereld waarin iedereen zich aan de regels houdt. Maar als boeren illegaal mest gaan vervoeren, of hun wasser niet aanzetten, komt dat niet in de modellen terecht."
Dweilen met de kraan open
Over een onderdeel van de PAS zijn de hoogleraren wel positief: door de PAS zijn er miljoenen beschikbaar gekomen om herstelwerkzaamheden in de natuur uit te voeren, zoals het weghalen van grond met veel stikstof. In veel beschermde natuurgebieden zijn de positieve effecten daarvan goed te zien.
Maar volgens hoogleraar Wallis de Vries is dat herstel slechts tijdelijk: "Met het afvoeren van stikstofrijke grond voer je ook bodemleven en andere voedingstoffen af, die maar beperkt in de grond zitten. Je kunt dus niet onbeperkt grond blijven afvoeren, terwijl dat met de huidige uitstoot wel nodig zou zijn".
Bovendien is het "dweilen met de kraan open", stelt hij. Om de natuurgebieden te beschermen, moet het probleem aan de bron worden aangepakt. Van Dobben sluit zich daarbij aan: "De intensivering van de landbouw moet een halt toe worden geroepen. We roepen al decennia lang dat het vijf voor twaalf is en dat het roer om moet. Maar het ontbreekt helaas aan de politieke wil".
Europees Hof
Intussen buigt ook het Europees Hof zich over de vraag of Nederland met de PAS voldoende doet om kwetsbare natuurgebieden te beschermen. Bij de Raad van State zijn ongeveer 200 zaken in behandeling van partijen die bezwaar hebben gemaakt tegen de PAS. Op zijn beurt heeft de Raad van State het Europees Hof van Justitie om advies gevraagd.
Mocht het Europees Hof negatief oordelen, dan kan dat grote gevolgen hebben voor alle economische bedrijvigheid rondom Natura 2000-gebieden.