Is de lucht in een vliegtuig nou echt giftig?

• Jos Stolper en Roel van Niekerk

  redacteuren NOS op 3

EasyJet gaat luchtfilters in haar vliegtuigen inbouwen om personeel en passagiers te beschermen. De filters moeten giftige gassen of rook die ontstaan bij technische fouten eruit halen.

Maar, hoe komt er überhaupt gas in een vliegtuig? In de video leggen we het uit. Tekst gaat onder de video verder.

Bij zogenaamde fume events (zoals in dit geval van Amerikaanse piloten) komt er ineens veel giftige lucht in de cabine. Maar volgens sommige wetenschappers pakken die filters ook een ander, structureler, probleem aan: tcp, oftewel tricresylfosfaat. Dat is een giftig stofje dat in de smeerolie van vliegtuigen zit en onbedoeld in kleine hoeveelheden in de cabine komt.

Als een vliegtuig op 10 kilometer hoogte vliegt, is de lucht zo ijl en koud dat je die niet kan inademen. Daarom wordt er via de motoren van het vliegtuig verse lucht naar binnen gezogen. Daar wordt de lucht samengedrukt en een beetje verwarmd. Onbedoeld lekken er minuscule oliedruppeltjes uit de motor in de luchtstroom.

Als je een enkele keer vliegt, heb je daar geen last van. Maar mensen die veel vliegen zeggen daar wél last van te krijgen.

Aerotoxisch syndroom

Lang was onduidelijk wat voor ziekte het precies was. Inmiddels is daar een naam voor: het aerotoxisch syndroom. Mensen krijgen dan last van misselijkheid, verlies van spierkracht en kunnen ook geestelijk niet goed meer functioneren.

De inmiddels gepensioneerde neuroloog Gerard Hageman onderzocht tientallen jaren mensen met een beroep als schilder of autospuiter. Een deel van die mensen wordt ziek door het werk dat ze doen. "Op een gegeven moment kwam daar cabinepersoneel bij en zijn we dat uitgebreider gaan onderzoeken."

De neuroloog en zijn team zagen in een paar jaar zo'n zestig mensen uit de luchtvaart met klachten die ze koppelden aan hun werk. "Bij de helft dachten we dat het echt weleens zo zou kunnen zijn. Veel dokters vinden dat dit een soort mode-aandoening is, een leuke nieuwe ziekte. Ik denk dat dit echt bestaat."

Het is volgens Hageman een lastige diagnose, omdat het syndroom moeilijk via medisch onderzoek vast is te stellen. "Iedereen denkt dat je van die lage hoeveelheid tcp niet ziek wordt, wij denken dat het kan als je heel veel vlieguren maakt. Zeker als je er gevoelig voor bent."

De Nederlandse Vereniging voor Verkeersvliegers zegt op dit moment van de 3500 leden 5 mensen te hebben die zeggen aan het syndroom te lijden. "Ik heb in die twee, drie jaar dat ik het onderzocht al veel meer mensen gezien", zegt Hageman.

Geen metingen

Volgens Hageman werken luchtvaartmaatschappijen nu nog niet genoeg mee om het probleem op te lossen. "Ze willen geen metingen verrichten in de cabine."

Dat vindt ook toxicoloog Martin van den Berg jammer, hoewel hij minder in het schadelijke effect van tcp gelooft. "Mijn lab doet onderzoek naar deze stoffen. We dachten eerst dat het tcp was, maar nu toch niet meer", zegt Van den Berg.

Het is volgens hem "bijna onmogelijk" dat de hele lage concentraties tcp schadelijk zijn. "Dan zou het nog giftiger moeten zijn dan oorloggassen. Niets van wat we over die stof weten, wijst daarop. Maar, en dat is heel belangrijk, dat wil niet zeggen dat er via die motoren niet iets anders binnenkomt waar een klein percentage van de bemanning last van krijgt."

Vliegtuigmaatschappijen hebben volgens Van den Berg verhoudingsgewijs heel weinig geïnvesteerd in goed onderzoek. En omdat wetenschappers het maar niet eens worden over de schadelijke effecten van tcp, kunnen maatschappijen dat als excuus blijven gebruiken.

"Het is duidelijk dat een klein deel van de mensen een arbeidsziekte heeft door een onverklaarbaar probleem", zegt Van den Berg. "Zoek dan ook eens wetenschappelijk verantwoord uit hoe het komt."

Boeing is inmiddels de eerste fabrikant die is afgestapt van het systeem dat lucht via de motoren wordt aangezogen. Niet vanwege de luchtkwaliteit maar omdat het systeem zuiniger, en dus beter voor het milieu is. "Ik ben ook benieuwd of mensen in de nieuwe Dreamliner en in vliegtuigen met filters er geen last meer van hebben", zegt Van den Berg.