Reconstructie: de rampzalige avond van Oranje in Sofia

De bondscoach zit aan een tafel in de catacomben van het Vasil Levski-stadion. Zijn schouders hangen, hij oogt verslagen. Op de achtergrond klinkt nog wat dronkemansgelal, met Bulgaarse tongval. Verder is het stadion uitgestorven.

"Hoe gaat het met je?", vraagt Jeroen Stekelenburg, die bij Oranje al behoorlijk gewend begint te raken aan slechtnieuwsgesprekken. "Nou ja, ik ben gezond", antwoordt de bondscoach. Hij snuift. Verkoudheidje, waarschijnlijk.

Commentator Jeroen Elshoff bekijkt het allemaal vanuit zijn commentaarpositie in het stadion in Sofia. "Ik wist meteen hoe laat het was. Daar was een man aan het woord die er zelf niet meer in geloofde. Op dat moment dacht ik dat hij zelf de handdoek zou gooien. Deze bondscoach was het spoor volstrekt bijster."

De verkoudheid van de bondscoach staat niet op zichzelf. Als de selectie van het Nederlands elftal op maandag 20 maart bijeenkomt in Huis ter Duin, kampt Kevin Strootman al met lichte griepverschijnselen. Later wordt Vincent Janssen ook ziek; de spits vliegt niet mee naar Sofia.

Ook Arjen Robben en Daley Blind trainen nog niet mee, wegens blessures. En Bas Dost en Jeremain Lens komen later vanwege familieomstandigheden. Het is een rommeltje.

Niets aan de hand

Toch is de sfeer prima. Nederland heeft al wel wat krasjes opgelopen in de WK-kwalificatie, maar plaatsing voor Rusland is nog alleszins aannemelijk.

"De start was in elk geval beter dan twee jaar eerder bij de EK-kwalificatie", zegt Elshoff met gevoel voor understatement. "Nederland verdiende te winnen in Zweden en had ook gewonnen als de arbitrage zijn werk had gedaan. Ook de nederlaag tegen Frankrijk was ingecalculeerd en van Luxemburg en Wit-Rusland werd zakelijk gewonnen. Eigenlijk was er niets aan de hand."

Toch zijn er twijfels, vooral defensief. Virgil van Dijk ligt al maanden in de lappenmand met een enkelblessure en ook Jeffrey Bruma heeft zich afgemeld.

Bondscoach Blind komt met een opvallend alternatief: "Matthijs de Ligt", bevestigt Elshoff. "Zeventien jaar pas en nog amper in het eerste van Ajax. En dan al in Oranje. Iedereen vroeg zich af of de selectie van De Ligt niet te vroeg was."

Scenario's

Een paar dagen eerder had Matthijs de Ligt indruk gemaakt met Ajax in de achtste finales van de Europa League tegen FC Kopenhagen. Zijn trainer Peter Bosz zag het in hem zitten. En Danny Blind ook.

Elshoff: "Er zijn in de loop van de week allerlei scenario's besproken, ook met de bondscoach. Stel dat die jongen een fout maakt tegen de Bulgaren? Maar Blind bleef zijn keuze verdedigen."

De Bulgaren, intussen, zijn helemaal niet bezig met 17-jarige verdedigers. En eigenlijk ook niet met hun eigen elftal.

"Ze geloofden totaal niet in een goed resultaat", vertelt Elshoff. "De journalisten vertelden ook voortdurend dat de gouden tijd van Stoitsjkov voorbij was. En ook het publiek liep niet warm voor Nederland, sterker tijdens de wedstrijd was het stadion bijna leeg."

Maar de Bulgaarse bondscoach Hoebtsjev heeft wel een plan uitgedokterd. "Lange ballen", aldus Elshoff. "Alleen maar lange ballen, zoals ze dat ook al tegen Wit-Rusland en Zweden hadden gedaan. En dan proberen om de tweede bal te winnen met hun kleine, beweeglijke spits. Spas Delev, spelend in de Poolse competitie. Dat zou een lastig mannetje zijn."

Op vrijdag 24 maart, exact een jaar na het overlijden van Johan Cruijff, staat een 17-jarige Ajacied op het trainingsveld in Sofia. Omdat ook Stefan de Vrij niet fit is, traint Matthijs de Ligt mee met de basisploeg.

Tenminste, als het de basisploeg is. Of wil de bondscoach zijn tegenstanders zand in de ogen strooien?

Een dag later komt de bevestiging. Elshoff is nog bezig zich te installeren op de tribune, als duidelijk wordt dat Matthijs de Ligt zijn debuut gaat maken.

"Dat gaf wel wat consternatie op de perstribune. We waren oprecht verbaasd, maar het was ook sensationeel natuurlijk. Een zeventienjarige debutant in zo'n belangrijke wedstrijd. Het begon als een jongensboek, maar werd een treurspel."

Bij de eerste lange bal op spits Delev maakt De Ligt een overtreding. Bij de tweede zit hij mis. Delev hoeft niet eens zijn best te doen om het net te vinden, want in een ultieme poging om zijn fout te herstellen, schakelen De Ligt en doelman Zoet elkaar uit.

Even later profiteert Delev opnieuw van weifelend ingrijpen van De Ligt. Na twintig minuten is de wedstrijd al gespeeld (2-0).

Een stukje verderop zit Pierre van Hooijdonk zich te verbijten. "Het was een verschrikking. Afgrijselijk om te zien. Ik ergerde me kapot dat ze maar bleven rondspelen achterin. Als je een uitwedstrijd speelt en je hebt Dost in de spits, dan moet je die lange bal spelen. Met die eindeloze opbouw help je de tegenstander in de wedstrijd."

Bulgarije is niet goed

De oud-voetballer is meegereisd om de analyse te geven van de wedstrijd. Ter voorbereiding heeft hij de Bulgaren zien spelen tegen Zweden en Wit-Rusland. "Bulgarije is helemaal geen goede ploeg", is Van Hooijdonk nog altijd stellig. "Niemand zag aankomen dat Nederland het moeilijk zou krijgen in Sofia. Maar na vijftien minuten wist ik: dit gaat niet meer goed komen. Als je de verkeerde tactiek hanteert, dan verlies je."

In de rust wordt De Ligt uit zijn lijden verlost. "De keuze voor De Ligt was naïef en werd genadeloos afgestraft", vindt Elshoff. "Ik denk dat de Bulgaren op een gegeven moment zelfs expres op De Ligt gingen mikken. Dat mag je zo'n jonge jongen niet aandoen."

Op de ochtend na de wedstrijd ontstaat een surrealistisch schimmenspel op het vliegveld van Sofia. Opgewonden journalisten, die allemaal willen weten of Danny Blind nog altijd bondscoach is, drentelen tussen spelers en staf van Oranje. Straks zullen ze allemaal hetzelfde vliegtuig nemen naar Amsterdam.

Ook Danny Blind staat ertussen, met technisch directeur Hans van Breukelen en bestuurder Jean-Paul Decossaux van de KNVB aan zijn zijde. Ze praten wel, maar zeggen niets.

Toch maakt de bondscoach een andere indruk, vindt Elshoff: "Blind zag er niet meer uit als die radeloze trainer van eerder. Ik kreeg de indruk dat hij zeker niet zelf de stekker eruit wilde trekken, en begrijpelijk. Maar dat zijn positie onhoudbaar was, was ook duidelijk. En zo stapten we met z'n allen het vliegtuig in."

's Avonds om 21.00 uur maakt Decossaux in het Hilton in Amsterdam-Zuid het ontslag van Blind bekend. Formeel is Decossaux in functie bij de KNVB als commercieel directeur. Technisch directeur Van Breukelen staat achter in de zaal, met zijn armen over elkaar.

Elshoff: "Dit was de vreemdste day after uit mijn leven".