Gekocht of geleend? Erfgenamen eisen kunst Boijmans Van Beuningen terug

Nazi's, financiële problemen, verraad en collaboratie. Het leest als een spannende thriller, de weg die de collectie van kunstverzamelaar Koenigs heeft afgelegd naar het museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam. Vandaag begint een nieuw hoofdstuk: zijn erfgenamen willen elf boeken en elf tekeningen terug van het museum.

Het gaat om kostbare werken van bijvoorbeeld Rembrandt, Hendrik Averkamp en Lucas van Leyden. Topstukken zijn twee boeken met schetsen van Renaissance-schilder Fra Bartolommeo, aan wie het museum vorig jaar nog een tentoonstelling wijdde. Boijmans Van Beuningen sprak toen van een unieke kunstschat.

Volgens het museum zijn de werken in de Tweede Wereldoorlog geschonken door ondernemer Daniël George van Beuningen, die ze van Koenigs had gekocht. De erfgenamen van Koenigs zeggen echter dat er sprake was van een bruikleen.

De erfgenamen stellen dat het museum onterecht aanneemt dat Koenigs deze werken had verkocht. Zij dagen het museum en de gemeente Rotterdam, die deels eigenaar is van de museumcollectie. Vandaag begint de rechtszaak die zes erfgenamen hebben aangespannen.

De Duits-Nederlandse zakenman Koenigs stelde in de jaren 20 een vermaarde kunstcollectie samen. Een groot deel daarvan gaf hij in bruikleen aan het Museum Boijmans. Toen hij in de financiële problemen kwam, gebruikte hij de verzameling als onderpand voor een lening bij Joodse bankiers.

Toen enkele jaren later de Duitse inval dreigde, wilden de bankiers het onderpand snel te gelde maken. Halsoverkop verkocht de bank de werken in het Boijmans aan Van Beuningen voor een miljoen gulden. Van Beuningen beloofde de collectie later te schenken aan het museum. Koenigs dacht dat zijn verzameling daarmee gered was: Hitler roofde veel kunst uit veroverde gebieden, maar liet musea vaak met rust.

Verborgen agenda

Van Beuningen had echter een verborgen agenda, stelt de advocaat van de erven-Koenigs. De havenbaron had juist al contact gehad met de nazi's om de oude Duitse meesters uit de collectie door te verkopen. Voor anderhalf miljoen verkocht hij een deel van de collectie die hij voor een miljoen had gekocht.

Koenigs kwam om in de oorlog, toen hij onder nooit opgehelderde omstandigheden onder een trein belandde. Zijn erven probeerden in 2003 en 2013 tevergeefs aanspraak te maken op de verkochte collectie.

Overdrachtslijst

Nu kiest de familie voor een andere aanpak. De 22 werken waar een oordeel over wordt gevraagd, behoren volgens hen namelijk niet tot de kunstwerken die als onderpand dienden voor de lening. De familie wijst erop dat Koenigs de elf tekeningen en elf boeken op 28 oktober 1935 in bruikleen gaf, maanden nadat hij afspraken had gemaakt met zijn bankiers. Ze ontbreken daarom ook op de overdrachtslijst die hij in juni had opgesteld.

De erven redeneren dat deze 22 stukken nooit als onderpand hebben gediend, dus ook niet zijn verkocht aan Van Beuningen en door hem nooit konden worden geschonken. De kunst zou nog steeds in bruikleen zijn en aan de familie moeten worden teruggegeven.

Onjuiste interpretatie

Directeur Sjarel Ex van Museum Boijmans Van Beuningen zegt dat hij ervan overtuigd is dat de stukken rechtmatig in het bezit zijn van het museum. Hij was vandaag bij het proces en ziet de uitspraak, die later dit jaar wordt verwacht, vol vertrouwen tegemoet.

"Er zijn zeer veel documenten en archiefmateriaal uit die periode gevonden en volgens ons is er sprake van een opeenstapeling van onjuiste en onvolledige interpretatie. Veel van die documenten zijn op meerdere manieren uit te leggen."

Transparant

Volgens Ex voert het museum juist een heel open en transparant beleid voor mensen die denken bezitsverlies geleden te hebben. "We besteden daar op de site aandacht aan en zetten zelf ook pro-actief kunstwerken op de site waarvan de herkomst onduidelijk is."

"Het is dus nooit de bedoeling om onrechtmatig verkregen kunst in ons bezit te hebben. Wij hebben dan ook geen idee waarom de erfgenamen van Koenigs steeds opnieuw proberen deze stukken in hun bezit te krijgen, terwijl ze eerdere rechtszaken hierover verloren hebben. We zijn ervan overtuigd dat we de rechtmatige eigenaar zijn van de stukken."