Bejaard en achter de tralies: hoe gaat dat?

Of Antonia B. straks de oudste gevangene van Nederland is, weten we niet, maar vaststaat dat de 89-jarige vrouw een bijzondere bewoner zal zijn van de gevangenis waar ze terechtkomt. B. werd vanmiddag veroordeeld tot vier jaar cel voor de dood van haar echtgenoot. De rechter acht het bewezen dat B. haar man Evert (88) heeft doodgestoken. Een motief is niet bekend. Het stel was 63 jaar getrouwd.

De rechter heeft bij de strafmaat rekening gehouden met de leeftijd van de Amsterdamse. "Detentie zal haar naar verwachting bovengemiddeld zwaar vallen", staat daarover in het vonnis. "De rechtbank (...) houdt er rekening mee dat onderzocht zal worden of zij die kan ondergaan binnen de extra zorgvoorziening van een penitentiaire inrichting."

Hoewel Nederlandse gevangenissen geen speciale afdelingen hebben voor bejaarde gevangenen, zijn er wel voorzieningen die het 'bajesleven' voor ouderen draaglijk maken. Dat kan variëren van een hoger of lager bed tot thuiszorg in de cel.

Meer dan 500 ouderen in de cel

De behoefte aan zulke voorzieningen groeit. Het aantal 65-plussers in gevangenissen is de laatste decennia fors gestegen: van 60 in 1994 tot 520 in 2015. De meesten zitten relatief kort vast voor kleine vergrijpen, zoals winkeldiefstal, maar een enkeling is ook veroordeeld voor verkrachting of moord.

Volgens het ministerie van Veiligheid en Justitie zijn er op dit moment vijf gevangenen van boven de 80. Daar komt Antonia B. dus bij. Het spreekt voor zich dat haar dagelijkse leven in de gevangenis er anders uitziet dan dat van een mannelijke dertiger, die in de gevangenis sport en werkt. Dat laatste hoeft B. als AOW'er niet te doen.

In een blad voor gevangenispersoneel, DJI Zien (.pdf), zegt medisch adviseur Noor Roeleveld dat de Dienst Justitiële Inrichtingen beschikt "over veel mogelijkheden en faciliteiten" om ouderen in de gevangenis goed te laten functioneren. "Er zijn rolstoelcellen, we kunnen thuiszorg regelen, extra voorzieningen en extra zorg." Volgens Roeleveld zijn ook ziekenhuisbezoeken "prima te organiseren". "Wat je wel ziet is dat senioren meer behoefte hebben aan korte rustmomenten tussendoor. Die kunnen we inpassen in hun dagprogramma."

Pleidooi voor speciale gevangenis

De Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten pleit vanwege het stijgende aantal senioren achter de tralies voor ouderengevangenissen. Zulke afdelingen zouden rollatorvriendelijk gebouwd moeten worden en moeten worden voorzien van bijvoorbeeld hogere wc-potten of steunen in de douche.

Bovendien zou het voor 65-plus-gedetineerden goed zijn om meer leeftijdsgenoten om zich heen te hebben. Het contact met de veelal jonge en mannelijke medegevangenen valt hen zwaar, wat kan leiden tot eenzaamheid. Advocaat Wim Anker spreekt in dat verband van "een detentie in een detentie".

Staatssecretaris Dijkhoff voelt niets voor ouderengevangenissen, omdat al aan iedere gedetineerde "zorg op maat wordt geleverd". "De zorgbehoefte van een gedetineerde staat centraal, niet de leeftijd", schreef Dijkhoff in november aan de Kamer. Het ministerie verwijst vandaag opnieuw naar dat standpunt.