Lijsttrekkers reageren op NOS-debat: 'een-op-een debatten gaven rust'

Een hele goede nacht!

De campagne is voorbij, het NOS-slotdebat is geweest: morgen gaan we stemmen. Wij sluiten dit liveblog nu, maar zullen jullie morgen de hele dag op de hoogte houden met al het nieuws over de verkiezingen.

Lijsttrekkers reageren op NOS-debat

De deelnemers aan het NOS-slotdebat waren na afloop heel tevreden. Geert Wilders van de PVV vond het heel leuk. "Van tandartszorg tot islam. Alles kwam aan bod."

VVD-leider Mark Rutte vond de opzet heel geslaagd, "de een-op-een-debatten gaven rust. Het was niet zo rommelig als met veel partijen om de tafel." Lodewijk Asscher van de PvdA, die schor was na de uitzending, vond het een heel belangrijk debat. "Zoveel mensen voelen zich beschimpt door Wilders en ik kon het nu voor ze opnemen." Alleen Jan Roos van VNL was teleurgesteld, omdat Kuzu op het laatste moment had afgezegd.

Alle lijsttrekkers adviseren de kiezers om morgen vooral te gaan stemmen. Asscher, Klaver en Buma zeggen daarbij dat je dat met je hart moet doen.

Op wie werd het meest gezocht op Google tijdens het debat?

Wilders was de meest gezochte politicus tijdens het debat, meldt Google. "Waar Jesse Klaver met afstand de meest gezochte lijsttrekker was gedurende het eerste deel van het debat, bleken Nederlanders over het gehele debat genomen toch het vaakst informatie over Geert Wilders te zoeken online", staat in een persbericht.

Nieuwe Wegen was tijdelijk de meest gezochte partij. Het zoekvolume voor deze partij was enige tijd hoger dan het zoekvolume voor D66, al een week lang de meest gezochte partij.

En naast Wilders was Jacques Monasch de meest gezochte partijleider van de kleinere partijen. Van de zoekopdrachten naar de deelnemers van deze partijen aan het debat had 43 procent betrekking op hem. Daarna werd het meest gezocht op Henk Krol en Kees van der Staaij.

Ron Fresen: 'Mooi gelijkwaardig debat'

Politiek verslaggever Ron Fresen vond het een "mooi gelijkwaardig debat", zegt hij in een nabeschouwing op Facebook. "Niemand is door het ijs gezakt."

Volgens Fresen was het debat erg belangrijk voor de lijsttrekkers doordat er zwevende kiezers te winnen waren. "Er waren hier misschien wel 10 tot 15 zetels te verdienen vanavond."

Asscher kwam sterker naar buiten dan vorige weken, zegt Fresen. "Asscher bracht voor het eerst deze campagne echt met overtuiging naar buiten wat de PvdA allemaal heeft bereikt." Fresen vond ook Segers goed, in het debat met Rutte over klimaat. "Segers is altijd stijlvol. Hij laat iedereen uitpraten en is sterk in onderbouwing. In het debat met Rutte maakt hij goed duidelijk waar hij voor staat."

Pechtold is redelijk constant deze campagne, gaat Fresen verder. "Ook hier was hij constant. Hij had een thuiswedstrijd met de stelling over Europa. Daar kon hij zich goed profileren op het gebied van de veiligheid."

'U kijkt zo lief': het CDA doet het weer

Zeven jaar later, maar een CDA'er zei het weer: "U kijkt zo lief". Het gebeurde in het debat tussen Pechtold en Buma. Buma viel Pechtold in de rede. "Wat zegt u nou?", vraagt Pechtold aan Buma. "U kijkt zo lief? Dat loopt met CDA'ers nooit goed af."

Pechtold doelde op een uitspraak van Jan Peter Balkenende (CDA) aan het adres van presentator Mariëlle Tweebeeke tijdens een lijsttrekkersdebat voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2010. Hij zei: "U kijkt zo lief", maar hij bedoelde te zeggen: U kunt me nog zo lief aankijken, maar ik ga u geen antwoord geven.

Het clipje wordt veel gedeeld op sociale media.

'Deze stelling is eigenlijk waar het allemaal om gaat'

De laatste stelling van het NOS-slotdebat: de islam vormt de grootste bedreiging voor Nederland. Wilders (PVV) en Segers (CU) debatteren hierover. "Dit is waar het eigenlijk allemaal om gaat. Dit is het thema waar het eigenlijk in Nederland en wereldwijd om draait", zegt Wilders. "De toekomst van ons land staat op het spel."

Segers zegt dat Wilders legitieme bezwaren tegen de islam heeft, maar dat de strijd anders moet worden aangepakt. "De strijd moeten we doen met trots op onze vrijheid. Je kunt nooit een rechtsstaat verdedigen door die af te schaffen."

Inperken

Maar Wilders is bang dat die rechtsstaat verdwijnt "als je de islam de ruimte geeft". Hij zegt dat de vrijheid ingeperkt moet worden. "Want iedereen ontkent dit probleem." Segers komt met een alternatief: "Een koranverbod is geen middel om dit te bestrijden, een veiligheidsdienst met tanden: dat is de strijd die we moeten voeren. Niet de inperking van vrijheid, van de rechtsstaat", zegt Segers.

Wilders verwijt Segers dat hij "meegaat met links." "U laat nog meer asielzoekers binnen, waar terroristen tussen zitten. U importeert de islam steeds meer. Ik wilde juist in u een bondgenoot om de christenen te beschermen." Een bondgenoot wordt Segers niet. "Jezus zei het zelf al: naastenliefde, barmhartigheid. Toen de joden vervolgd werden, konden ze hier een veilig heenkomen zoeken. Als vrijheid je lief is, als dat iets moois is, dan geef je ook vrijheid aan anderen."

Klaver: trots op Turkije-deal getuigt van cynisme

Jesse Klaver van GroenLinks en Mark Rutte (VVD) debatteren over de stelling: Het is goed dat er door de Turkije-deal minder migranten naar Nederland komen. Rutte is trots op die deal, waarover hij mede heeft onderhandeld. "We hebben ervoor gezorgd dat spanningen in de samenleving verdwenen", zegt Rutte. Klaver, die Rutte graag zou opvolgen, vindt dat getuigen van een "enorm cynisme". "Voor 3 miljard euro hebben we onze verantwoordelijkheid afgeschoven", zegt hij over de Turkije-deal. In ruil voor geld vangt Turkije nu veel Syriërs op die eigenlijk naar Europa willen.

Rutte zegt ook dat GroenLinks te ruimhartig is voor asielzoekers. "U wilt hervestigen, u wilt een kinderpardon, u wilt extra verblijfsvergunningen", zegt hij tegen Klaver. "Dat betekent dat we met tienduizenden extra asielzoekers zitten." Klaver bestrijdt dat. "Ja, arbeidsmigranten moeten we tegenhouden en terugsturen. Maar vluchtelingen moeten we opvangen." Rutte herhaalt dat het draagvlak voor opvang van asielzoekers zal wegvallen als de GroenLinks-plannen werkelijkheid worden.

Asscher: Roemer is net Johan Derksen

Roemer (SP) en Asscher (PvdA) spreken over de zorg. De tandarts hoort thuis in het basispakket, leverde Roemer als stelling aan. "Heel veel mensen kunnen de tandarts niet betalen omdat die niet in basispakket zit. Na jaren van kaalslag, willen we een inhaalslag en het basispakket uitbreiden."

Asscher wil Roemer wel tegemoet komen. "De hele pakketuitbreiding van de SP kost 4 miljard. Alleen de tandarts in het basispakket kost 1,9 miljard. Daar wil ik best over praten." Daar is Roemer het niet mee eens, hij wil ook het eigen risico afschaffen en het Nationaal Zorgfonds invoeren. "Dat is het probleem met u", zegt Asscher. "U wilt alleen 100 procent SP, anders is het nee. Er moet wel geld voor zijn."

Want Asscher wil graag samenwerken. "In het verleden hebben wij de AOW beschermd, hebben we genivelleerd. Al die keren stond u aan de zijlijn commentaar te geven. Ik wil samenwerken, blijf niet aan die zijlijn staan." Asscher noemt Roemer een soort Johan Derksen. "Soms bent u grappig, soms mopperig, maar altijd geeft u commentaar vanaf de tribune."

Roemer vindt juist helemaal niet dat de SP aan de kant stond. "Wij stonden er voor de mensen in de zorg die continu gepakt werden."

Niet alleen Monasch, ook Nieuwe Wegen meest gezocht op Google

Niet alleen de lijsttrekker van de partij Nieuwe Wegen, Jacques Monasch, wordt vanavond veel gegoogled, ook zijn partij zelf. Nieuwe Wegen was bij Google korte tijd de partij waarop het meest werd gezocht. Ook vaker dan D66, die al een week lang de meest gezochte partij is.

Jesse Klaver van GroenLinks is de lijsttrekker die eruit springt. Halverwege het NOS-slotdebat hadden de meeste gebruikers op hem gezocht, zegt het bedrijf.

Pechtold trekt geloofwaardigheid Buma in twijfel

D66-leider Pechtold trekt de geloofwaardigheid van CDA-lijsttrekker Buma in twijfel als die zijn stelling presenteert: Voor de veiligheid van Nederland zijn harde maatregelen nodig. Volgens Pechtold heeft het vorige kabinet (van VVD, CDA met gedoogsteun van PVV) enorm bezuinigd op veiligheid en "F-16's per opbod verkocht". "Waar was u dan?", vraagt hij Pechtold. Buma vindt juist dat Pechtold niet thuis geeft als het gaat om extra investeringen in de veiligheidsketen. "Het CDA heeft alles gedaan om extra geld te krijgen voor de AIVD", zegt hij. Maar het gaat ook om extra bevoegdheden: "Want als je mensen de handen op de rug bindt, heb je er niets aan. D66 zegt nee, want privacy, privacy, privacy."

Pechtold maakt in het debat een bruggetje naar radicalisering. "Er radicaliseert van alles de laatste dagen, vooral Buma!", zegt hij met een verwijzing naar door Buma's aangevoerde discussies over dubbele paspoorten en het zingen van het Wilhelmus op school.

Wilders: 'Volgens mij is Asscher de weg kwijt'

PvdA-lijsttrekker Asscher en PVV-leider Wilders debatteren over de stelling: Nederland is van ons allemaal. "Uw boodschap is minder, minder en minder. En daarmee minder Nederland. Dat zal ik nooit accepteren", zegt Asscher. Wilders vraagt of alles wel goed gaat. "U kiest als stelling de verkiezingsslogan van Denk. Volgens mij bent u de weg kwijt."

Nederland is niet van ons allemaal, gaat Wilders verder. "Nederland is voor Nederlanders die 100 procent voor ons land gekozen hebben. PvdA zorgt ervoor dat Nederlanders zich vreemden in eigen land voelen." De PvdA heeft jarenlang mensen binnen gelaten en gezegd "blijf vooral jezelf", zegt Wilders. "Nu zitten we met de gebakken peren."

Asscher verwijt Wilders dat hij nog niets bereikt heeft in zijn tijd als Kamerlid. "U bent 20 jaar Kamerlid, heeft tienduizenden boze tweets gestuurd, maar 0 oplossingen gegeven. U verdeelt en verzwakt Europa en Nederland." Er komt een harde clash tussen het tweetal, waarbij Asscher zijn stem behoorlijk verheft. "Nederland is van ons allemaal en van iedereen die zijn best doet, iedereen die meedoet. Iedereen die door u beschimpt wordt, heeft meer fatsoen in zijn pink dan u in uw hele fractie, inclusief Dion Graus."

Vervolgens haalt Asscher het interview van RTL met Wilders' broer erbij. "Ik vind ook dat uw broer er niet bij moest worden gehaald. Maar dan wil ik u hetzelfde vragen: als mensen zich misdragen, spreek dan die groep aan. Maar hou op om al die hardwerkende anderen lastig te vallen, omdat u problemen heeft met een klein groepje."

Wilders stelt voor om een afspraak te maken. "Laten we die kleine groep raddraaiers dan aanpakken. Die Marokkanen die een misdrijf plegen, vrouwen lastig vallen, die Turken die afgelopen weekend stenen gooiden op de politie: laten we dan zorgen dat we die mensen met een dubbele nationaliteit hun Nederlandse nationaliteit afpakken."

Rutte: als er leiding wordt gevraagd, kijken mensen vaak naar mij

ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers vraagt in zijn debat met VVD-lijsttrekker Rutte aandacht voor een onderwerp dat in deze campagne niet al te vaak aan bod kwam: klimaat. Hij wil dat Nederland binnen één generatie niet langer afhankelijk is van olie en gas. Hij zegt dat Nederland nu in de staartgroep zit als het gaat om de bestrijding van klimaatverandering en dat het bedrijfsleven vraagt om leiding. Dat voorzetje kopt Rutte meteen binnen: "Als er leiding wordt gevraagd kijken mensen vaak naar mij", zegt hij.

Rutte is het niet per se oneens met de stelling van Segers, maar is sceptisch over de manier waarop de energietransitie moet worden vormgegeven. Volgens hem werken Europese landen nu langs elkaar heen en moet er een brede aanpak komen. Daar staat hij ook voor open, zegt hij. "Ik wil echt beleid dat werkt. Dat kan en Nederland kan er de leiding in nemen."

Jacques Monasch wordt nú meest gezocht op Google

Jacques Monasch (Nieuwe Wegen) is tot nu toe de meest gezochte politicus tijdens het NOS-debat op Google, laat de zoekgigant weten. Monasch trapte het NOS-slotdebat even na 20.30 uur af, samen met Kees van der Staaij van de SGP en Henk Krol van 50Plus.

Roemer wil nu geen nexit, maar bij een referendum is hij voor

Trump en Poetin maken een sterkere EU noodzakelijk, was de stelling van Pechtold (D66) en Roemer (SP). Pechtold begint over een angst voor Poetin, Trump en Erdogan. "Europa moet hechter gaan samenwerken, minder bureaucratisch , maar wel samenwerken op belangrijke thema's die we niet alleen in Nederland aankunnen."

Dat lijkt Roemer geen goed idee. "We delen de zorgen voor Trump en Poetin, en ga maar door. Maar we zitten niet te wachten op meer Europa en zo snel mogelijk naar een superstaat."

Roemer vindt dat de laatste 25 jaar een kentering heeft plaatsgevonden. Brussel krijgt steeds meer te zeggen. "We dragen steeds meer af aan Brussel. Meer voor Brussel en minder voor Europa. Wij vinden elkaar bij grote onderwerpen als milieuvervuiling, maar geven onze bevoegdheden niet weg bij pensioenen, onderwijs en begroting." Pechtold wil de bevoegdheden bij onderwijs ook niet helemaal weggeven aan de EU. "Maar stel je voor dat onze diploma's bijvoorbeeld overal in Europa in een keer geldig zijn. Dat zou geweldig zijn."

Nexit

Roemer is niet voor een nexit, zegt hij. "Maar als er een referendum wordt aangevraagd, ben ik daar voor. Ik ben niet voor een nexit. Maar als er een verzoek komt, dan loop ik niet weg." Hij zegt vervolgens een nieuw verdrag te willen om de "soevereiniteit bij grote landen" terug te krijgen.

​Buma wil einde aan 'nivelleringsfeest'

In het eerste één-op-een-debat staat Jesse Klaver (GroenLinks) tegenover Sybrand Buma (CDA). Ze debatteren over de stelling dat de verschillen tussen arm en rijk in Nederland kleiner moeten. Klaver maakt zich zorgen over de plannen van het CDA, die volgens hem vooral gunstig zijn voor mensen die het toch al beter hebben. "Hoe rechtvaardigt u dat?"

Buma slaat hard terug en heeft het over het "nivelleringsfeest van Hans Spekman", een verwijzing naar het nivelleringsbeleid van de PvdA in het huidige kabinet. "En wat zegt Jesse Klaver? Dat moet gewoon doorgaan. Ik dacht het niet. De belastingen zijn niet te laag, maar te hoog."

Volgens Klaver kiest het CDA ervoor om een bankier meer te laten profiteren dan een postbezorger. Hij spreekt Buma aan op zijn christelijke waarden: "U bent van de barmhartigheid. Kom er dan voor op."

PvdD en VNL: samen voor het klimaat en een beetje tegen de EU

De Partij voor de Dieren (Marianne Thieme) en VNL (Jan Roos) debatteerden over racisme en discriminatie, de Nederlandse identiteit en het klimaat. Achter een zuil was het leeg, daar zou Tunahan Kuzu van Denk staan. Hij zegde op het laatste moment af. "Daar hebben we een woord voor in Nederland: laf. Bijzonder laf", zei Roos. Ook Thieme vindt het jammer dat Kuzu er niet is. "Maar ik vind het vervelend om over iemand te praten die er niet bij is. Ik vind het iets te ver gaan om een oordeel te geven."

Roos begint over de EU. Hij zegt dat "Brussel voor meer problemen zorgt dan oplossingen". Kijk naar de Turkije-crisis, zegt hij. "Erdogan schendt mensenrechten, maar met die man hebben we wel een deal over de asielcrisis. Haal die macht terug naar Nederland." Thieme is het gedeeltelijk met Roos eens, maar zij wil wel bij de Europese Unie blijven horen. "We hebben de EU nodig om een klimaatbeleid te vormen, om natuur te beschermen, maar daar gaat deze EU niet over. De lidstaten zijn alleen maar bezig om de bevoegdheden over te dragen naar Brussel."

Roos gaf ook aan samen te willen strijden met PvdD tegen klimaatverandering. Maar Roos richt zich vooral op duurzame energie, en er zijn meer belangrijke dingen, zegt Thieme. "We zijn blij met een samenwerking, maar het is belangrijk dat er ook wordt gekeken naar hoe het klimaat bijvoorbeeld effect heeft op de integratieproblematiek. Als we kijken naar Afrika, naar de droogte en misoogsten. De mensen raken op drift. Daar wordt niet naar gekeken."

De opening is voor SGP, 50Plus en Nieuwe Wegen

Het NOS-slotdebat is begonnen! In het eerste debat komen Kees van der Staaij (SGP), Henk Krol (50Plus) en Jacques Monasch (Nieuwe Wegen) aan het woord.

De eerste vraag van de avond is voor Kees van der Staaij van de SGP. Welk onderwerp zou u straks aan de onderhandelingstafel willen inbrengen, wil debatleider Rob Trip van hem weten. De SGP-lijsttrekker antwoordt dat zijn partij "linksom of rechtsom" niet wil meewerken aan een wet die hulp bij zelfdoding mogelijk maakt als iemand zijn leven als voltooid beschouwt. Dat gaat de SGP veel te ver, zegt Van der Staaij. 50Plus-leider Henk Krol wil zijn fractieleden naar eigen inzicht laten stemmen over een nieuwe wet. Jacques Monasch van Nieuwe Wegen vindt dat mensen zelf moeten kunnen beslissen hoe ze hun levenseinde invullen. "Vrijheid van godsdienst betekent niet dat je godsdienst kan opleggen aan een ander", zegt hij tegen Van der Staaij.

Het drietal praat ook over het koopkrachtherstel voor ouderen, een speerpunt van 50Plus. Krol herhaalt zijn slagzin dat de AOW-leeftijd terug moet naar 65 jaar en dat pensioenen niet mogen worden gekort, omdat het gaat om uitgesteld loon. Van der Staaij krijgt de lachers op zijn hand door Krol aan te spreken als "Heli-Henk met een helikopterview", die alle ouderen - ook degenen met wie het goed gaat - over een kam wil scheren. Krol maakte gisteren een helikoptertour langs alle provincies.

Ook Jacques Monasch vindt niet dat de AOW-leeftijd weer moet worden verlaagd, maar hij wil wel solidariteit tussen lichte en zware beroepen. Iemand die 45 jaar zwaar werk heeft gedaan, moet volgens hem wel op zijn 65e met pensioen kunnen gaan.

Het is begonnen!

Het slotdebat tussen lijsttrekkers is begonnen. Zo komen eerst de vijf kleinere partijen aan bod. SGP (Kees van der Staaij), 50Plus (Henk Krol) en Nieuwe Wegen (Jacques Monasch) debatteren over de thema's hulp bij zelfdoding, de koopkracht van ouderen en immigratie.

De Partij voor de Dieren (Marianne Thieme) en VNL (Jan Roos) kruisen de degens over de aanpak van racisme en discriminatie, de Nederlandse identiteit en het klimaat.

Tunahan Kuzu van Denk zegde vandaag af. Hij wil bij nader inzien niet in debat met Jan Roos (VNL), die volgens hem continu "xenofobe en homofobe uitlatingen" doet.

De stellingen: een overzicht

In het NOS-slotdebat op dinsdag 14 maart 2017, aan de vooravond van de Tweede Kamerverkiezingen, gaan acht politieke partijen in 1-op-1-debatten de strijd met elkaar aan. Iedere partij heeft een stelling ingebracht. Een overzicht:

Klaver - Buma: "De verschillen tussen arm en rijk moeten kleiner"

Pechtold - Roemer: "Trump en Poetin maken een sterkere EU noodzakelijk"

Segers - Rutte: "We moeten binnen een generatie niet langer afhankelijk zijn van gas en olie"

Asscher - Wilders: "Nederland is van ons allemaal"

De lijsttrekker die de stelling aan de NOS heeft aangeleverd, staat in het filmpje aan de linkerkant:

Buma - Pechtold: "Voor de veiligheid van Nederland zijn harde maatregelen nodig"

Roemer - Asscher: "De tandarts hoort thuis in het basispakket"

Rutte - Klaver: "Het is goed dat er door de Turkije-deal minder migranten naar Nederland komen"

Wilders - Segers: "De islam vormt de grootste bedreiging voor Nederland"

Het NOS-slotdebat gaat bijna beginnen

Het NOS-slotdebat gaat over een paar minuten beginnen, om 20.30 uur om precies te zijn. Het is voor de lijsttrekkers van de politieke partijen de laatste kans om grote groepen kiezers te bereiken.

Er zijn dertien lijsttrekkers bij het debat, dat gehouden wordt in de Statenpassage van het Tweede Kamergebouw. Debatleider is Rob Trip. De lijsttrekkers van de acht grootste partijen gaan in tweetallen met elkaar in debat. Wie met wie in debat gaat, is anderhalve maand geleden bepaald door middel van loting. Iedereen heeft de gelegenheid gekregen een stelling in te dienen over een zelfgekozen onderwerp.

Kleinere partijen

Aan het begin van de uitzending komen vijf kleinere partijen aan bod. SGP (Kees van der Staaij), 50Plus (Henk Krol) en Nieuwe Wegen (Jacques Monasch) debatteren over de thema's hulp bij zelfdoding, de koopkracht van ouderen en immigratie.

De Partij voor de Dieren (Marianne Thieme) en VNL (Jan Roos) kruisen de degens over de aanpak van racisme en discriminatie, de Nederlandse identiteit en het klimaat.