'Harry Potter-fans doen graag heel even alsof het echt bestaat'

• Lambert Teuwissen

  Redacteur

Alle fans zullen ze onmiddellijk herkennen: Harry’s Nimbus 2000, Hermeliens Tijdverdrijver of de brulbrief die Ron ooit kreeg. Even verderop liggen de steen der wijzen, de Toverschoolbeker en de Sluipwegwijzer.

Honderden rekwisieten, decorstukken en kostuums zijn vanaf vandaag te zien bij Harry Potter: The Exhibition in de CineMec in Utrecht. Van de enorme Zweinsteinexpres tot een verfijnde snaai.

"Nog altijd is het bizar om te zien hoe er met die decorstukken wordt omgegaan alsof het oude Egyptische kust is", lacht Oliver Phelps (George Wemel in de films). Samen met zijn tweelingbroer James (Fred) opende hij de tentoonstelling. "Op de set gooiden wij gewoon met de zwerkbaluitrusting, hier wordt het met fluwelen handschoenen zorgvuldig achter glas gelegd."

Net als bij de boeken (sinds 1997), de films (sinds 2001) en het toneelstuk (vorig jaar in première) staan de fans weer uitgedost in tovenaarsgewaden in de rij om binnen te komen. Eerder trokken de stukken in onder meer New York, Tokio en Parijs al meer dan 4 miljoen bezoekers. Deze zomer trok de rondreizende tentoonstelling van 1400 vierkante meter in Brussel nog 350.000 dreuzels.

Enthousiastelingen die helemaal opgaan in de tentoonstelling vinden hier een uitlaatklep voor de emoties die de Harry Potter-serie bij hen oproept, meent Abby Waysdorf van de Erasmus Universiteit. Zij doet onderzoek naar film- en tv-toerisme en bezocht onder andere het Harry Potter-pretpark in Florida.

"Mensen willen de tekst die zo veel in hen heeft losgemaakt, ook fysiek ervaren. Omdat het zo’n invloed op hun leven had, voelt het haast echt. Dat willen ze in hun eigen wereld beleven. De verbeelding wordt realiteit."

Liever gebruikt Waysdorf dan ook geen termen als escapisme of suspension of disbelief (toelaten van verbeelding). "Escapisme heeft zo’n negatieve bijklank en bij suspension of disbelief gaat het om iets geloven waarvan je weet dat het niet kan, zoals iemand die rustig wegloopt bij een explosie in een film. Hier gaat het juist meer om het aanmoedigen van verbeelding, creation of belief. 'Als het echt zou zijn, dan zou het er zo uitzien en ik ga dat geloven'."

"Iedereen die het Harry Potter-park bezoekt wordt uitgenodigd mee te doen. Dat is ook leuk. 'Ik weet dat het niet waar is, maar wat als het nou wel waar was?' Het is allemaal niet echt, maar zo voelt het wel."

James Phelps meent dat de wereld van Harry Potter daar bij uitstek geschikt voor is. "In Harry Potter gaat de toverwereld maar net schuil achter de gewone wereld. Mensen doen graag heel even alsof het echt bestaat. Dan maakt het niet uit of je 6 of 86 jaar oud bent."

Naast die herkenbaarheid van de Potter-wereld helpt de omvang ervan ook. "Iedereen heeft wel een karakter dat hem aanspreekt", meent James. Waysdorf vult aan: "De wereld voelt echt aan, consistent, alsof er van alles gebeurt wat je niet direct meekrijgt. Wat er niet staat is soms belangrijker dan wat er wel staat: fans worden uitgenodigd zelf hun verbeelding te gebruiken om de gaten in te vullen."

Er was een tijd dat fans voor die beleving vooral op zichzelf aangewezen waren: Star Wars-adepten die eigen kostuums in elkaar flansten, Star Trek-liefhebbers die hun fanfictie op moeilijk vindbare internetfora publiceerden, ruilhandel van zeldzame superheldenfiguurtjes op nauwelijks bezochte beurzen. Tegenwoordig koesteren de mediabedrijven deze superfans.

"Eerst werd er vooral voor kinderen ontworpen. Men was ervan overtuigd dat dat de kopers waren van Star Wars-speelgoed en Potter-toverstokken. Dat is bijna totaal veranderd", stelt Waysdorf. "De bedrijven richten zich nu ook op volwassen die hiermee zijn opgegroeid en weer die fysieke verbinding willen voelen."

Niet alleen kindermaten in de giftshop aan het einde van de tentoonstelling dus, ook volwassenen willen tegenwoordig een officiële Huffelpuf-sweater of Zweinstein-mantel. En het mag wat kosten: 75 euro voor een mantel, 40 voor een toverstok, 10 euro voor 80 gram Smekkies in alle smaken. Fans hebben het ervoor over.

"Het is net een geldautomaat voor deze bedrijven. Iedereen wordt aangespoord de beurs te trekken", meent Waysdorf. “Maar de bedrijven moeten ook oppassen dat ze dat authentieke gevoel vangen. Fans zijn slim. Als ze denken dat hun alleen maar geld wordt afgetroggeld, kunnen ze kritisch zijn."

Abby Waysdorf merkte dat bijvoorbeeld in Florida, waar vlak bij de Wizarding World ook een Jurassic Park-attractie lag. "Ik sprak een fan die daar erg teleurgesteld in was. Men had gewoon wat logo’s op merchandise gegooid. Dat voelde niet goed. Ze wilde meer respect voor het verhaal, voor die wereld. Bedrijven moeten een balans vinden, en dat kan moeilijk zijn."

Recentelijk waren er volgens Waysdorf ook wat fans die morden over de nieuwe projecten van J.K. Rowling: de Pottermore-website, de Fantastic Beasts-films en het toneelstuk The Cursed Child. "Sommigen meenden dat Rowling Harry Potter aan het uitmelken was. Men vroeg zich af of ze geen andere ideeën had. Voor hen voelde het niet authentiek."

Recettes van de film bewijzen dat anderen het prima vonden: wereldwijd bracht de nieuwe film ruim 800 miljoen dollar op. Kaartjes voor het uitverkochte toneelstuk kunnen op de zwarte markt het tienvoudige kosten. Zelfs een onvergeeflijke vloek kan het fenomeen Harry Potter niet stoppen.

Generatie

Inmiddels zijn de oorspronkelijke fans volwassen en groeit een tweede generatie fans op. Bezoekers die Waysdorf in Florida ontmoette hoopten dat zij hun passie konden overbrengen op hun kinderen. "Ze wilden hun ervaring het delen met de volgende generatie. Ik kwam een gezin tegen die het echt zagen om dichter tot elkaar te komen."

"Er komen mensen op de tentoonstelling af die nog niet eens geboren waren toen wij de films maakten", zegt ook Oliver Phelps vol ongeloof. "We hebben mensen ontmoet die hun eerste afspraakje hadden bij de eerste film en nu met hun kinderen komen. Dit heeft levens veranderd. Ik verwacht niet dat daar snel een einde aan komt."