Jannes van der Wal, de onbegrepen dammer

Jannes. Een voornaam die geen achternaam behoeft. Hij damde de wereld aan stukken. Werd wereldkampioen in 1982. En daarna werd alles anders.

Het is december 1982. In een Hilversumse tv-studio schuift een kleine, bleke Fries (26 jaar, 1,70 meter, 58 kilo) aan bij gastvrouw Mies Bouwman. Er bestaan op dat moment nog maar twee televisienetten in Nederland. Mies heeft miljoenen kijkers.

Voor dat grote publiek is Jannes van der Wal, net terug van het WK in Brazilië, volstrekt onbekend. Van der Wal op zijn beurt heeft geen idee waarin hij terecht is gekomen. Op zijn Groningse studentenkamertje staat immers geen radio of televisie. Van Mies Bouwman heeft hij nog nooit gehoord.

Wat zijn vrienden wel weten, maar Mies nog niet: Jannes houdt niet van domme vragen. Er ontstaat een vreemde conversatie. Na enkele vragen is Mies de controle over het gesprek volledig kwijt. Jannes is met stomheid geslagen en valt stil.

"In één avond is het imago van Jannes ontstaan", weet Wiep Idzenga, researcher van Andere Tijden Sport en auteur van het verhaal over Van der Wal in het boek Sportlegendes II. "Iedereen had het er de volgende dag over."

Een fijn imago was het niet. Beide hoofdrolspelers ondervonden er hinder van. "Twee maanden na die uitzending werd Jannes opgenomen op de psychiatrische afdeling van het ziekenhuis in Groningen. Hij bleef er drie weken."

Domme vragen, volgens Jannes

De overgang was te groot geweest. Van zijn Groningse studentenkamertje, waar hij dag en nacht obsessief damliteratuur en partijen bestudeerde, naar Brazilië, waar de titel uitbundig gevierd werd, naar een studio in Hilversum.

"En dan stelt Mies díe vragen. Domme vragen, volgens Jannes. Hoe hij zich voelt, wat hij nu nog wil bereiken... Hij had net het allerhoogste bereikt. En Mies vroeg hem ook nog naar zijn leeftijd. Dat begreep Jannes helemáál niet. Hij had even daarvoor die grote redactie van Mies gezien. Iemand had toch even kunnen uitzoeken hoe oud hij was?"

En de interviewster? "Mies heeft later weleens gezegd dat ze dat fragment niet meer kan terugzien. Ze lijkt zich ervoor te schamen."

'Zo is Jannes door ons misbruikt'

Hoewel Van der Wal wat in de war was door alle aandacht, keerde hij vaak terug op de televisie. Deels uit nood geboren, want van dammen alleen kon hij niet leven. Hij playbackt in de Showbizzquiz, bij Spijkertijd speelt hij een potje drinkschaken en in VARA's Nachtshow laat hij zich onder hypnose brengen en geeft hij een striptease weg.

Collega-dammer Auke Scholma vindt het gênant dat zijn goede vriend steeds als een clown wordt opgevoerd. Jannes' pianoleraar Nico Bleeker ziet er zelfs iets misdadigs in. Hij heeft het gevoel dat zijn kameraad wordt misbruikt door de programmamakers. Dat concludeert ook presentator Koos Postema in Andere Tijden Sport.

Idzenga verklaart waarom de redactie van Andere Tijden Sport besloot een portret van de dammer te maken. "Jannes was een bijzondere man. Mediageniek. Er is een bepaald beeld ontstaan van hem, als beroemdheid, als persoon, waar we graag een draai aan wilden geven."

"Zijn ouders komen in de uitzending ook aan het woord. Die zijn al ver in de tachtig. Ze zijn begrijpelijkerwijs nog steeds verdrietig, want het is niet fijn als je je zoon overleeft. Zij schetsen toch ook een heel mooi beeld van Jannes. Dat het hem allemaal een beetje overkomen is, dat hij een kwetsbare jongen was."

Jannes overlijdt in 1996 aan een agressieve vorm van leukemie. "Hij stierf nog voor zijn veertigste. Hij had zijn leven op dat moment net weer een beetje op de rit. Dat maakt het extra verdrietig. Het is een onaf leven. Maar hij heeft ons veel nagelaten."