Trump Daily 28 januari: decreet na decreet na decreet na...
Welkom bij deze speciale zaterdageditie van de Trump Daily!
Verschillende volgers van deze nieuwsbrief hebben de afgelopen dagen vragen gesteld over de decreten en andere "executive actions" die Donald Trump heeft uitgevaardigd in de eerste week van zijn presidentschap. Kan Trump dit zomaar doen zonder de inmenging van de Senaat en het Huis van Afgevaardigden, vroeg onder anderen Martijn Coenen zich af. Goede en terechte vraag! In deze editie gaan we in op alle vragen rond decreten.
De Trump Daily verschijnt nu ook als digitale nieuwsbrief waarop je je kunt abonneren. Dat kun je via deze link doen. Elke doordeweekse dag om 06.00 uur krijg je dan de Trump Daily in je mailbox.
Heb een goed weekend!
Laten we eerst ingaan op wat een executive order is. Dit is de formele definitie: “A rule or order issued by the president to an executive branch of the government and having the force of law.”
Vrij vertaald: een presidentieel decreet is een opdracht aan de federale overheid (meestal een ministerie) en het heeft de kracht van een wet. Het grootste verschil met gewone wetten is dat de president geen instemming hoeft te vragen van het Amerikaanse parlement. Een executive order is dan ook het beste te vergelijken met een koninklijk besluit in Nederland. (Lees ook dit stuk voor meer uitleg.)
Met een decreet kan de president dus het Congres omzeilen. Het stelt de president in staat snel te handelen, bijvoorbeeld bij rampen of militaire acties. Maar het is geen toeval dat een president dit middel het vaakst gebruikt als zijn partij geen meerderheid heeft in de Senaat en/of het Huis van Afgevaardigden, zoals bij Obama het geval was tijdens een groot deel van zijn presidentschap. Obama gebruikte het middel overigens veel minder dan zijn voorgangers in 20ste en 21ste eeuw.
Kan de president onbeperkt decreten uitvaardigen? Nee, dat ook weer niet, want zou je in feite het hele parlement overbodig maken. Het is in wezen een ondemocratisch middel. Maar wat de precieze grenzen zijn van een presidentieel decreet, is niet geheel duidelijk. Er is juridisch gezien een groot grijs gebied en je ziet dat presidenten als Obama de randen van de wet hebben opgezocht om zoveel mogelijk macht naar zich toe te trekken.
Kan niemand een decreet tegenhouden? De Senaat en het Huis van Afgevaardigden in ieder geval niet, al kunnen ze wel de financiering van maatregelen afknijpen om de uitvoering van een executive order te bemoeilijken. Je kan een decreet wel via de rechter aanvechten. Een presidentieel decreet vloeit voort uit Artikel II van Amerikaanse grondwet, die de "executive power" van de president vastlegt. Het juiste gebruik ervan kun je dus toetsen bij federale rechters en het Supreme Court.
Obama heeft dat meerdere malen ondervonden. Een federale rechter blokkeerde in november een presidentieel decreet, die bedrijven dwong om overuren uit te betalen aan werknemers met 40-urige werkweken. In 2015 hield een federale rechter een omstreden decreet van Obama tegen, waarmee hij vier miljoen illegale immigranten tegen deportatie wilde beschermen. De zaak werd uitgevochten tot aan het Hooggerechtshof dat niet tot een oordeel kon komen.
Trumps decreten
Laten we nu de decreten van president Trump onder de loep nemen. In de eerste weken van een presidentschap zie je dat elke nieuwe bewoner van het Witte Huis een hele serie decreten uitvaardigt, simpelweg om een aantal maateregelen van zijn voorganger ongedaan te maken. De decreten kun je ruwweg in twee categorieën indelen: 1) decreten die tot concrete actie leiden en 2) decreten die vooral een intentieverklaring zijn.
Zo valt het besluit over de Keystone XL Pipeline en de North Dakota Access Pipeline duidelijk in de eerste categorie. Obama had de aanleg ervan geblokkeerd; Trump heft de blokkade nu op. Dat betekent niet dat de aanleg meteen kan beginnen. De oliebedrijven moeten opnieuw een vergunning aanvragen, maar de kans is groot dat ze die krijgen met Trump in het Witte Huis.
Anders ligt dat bij Trumps decreet over Obamacare. Dat besluit heeft betrekking op een klein (maar niet onbelangrijk) onderdeel van de Affordable Care Act. Maar Trump kan onmogelijk per decreet Obamacare ongedaan maken. Obamacare is een bijzondere complexe wet die alleen het Congres kan ontmantelen. Trumps decreet is dan ook vooral een intentieverklaring: hij wil laten zien dat het hem menens is en dat de afschaffing van Obamacare hoog op zijn prioriteitenlijst staat. Het was niet voor niets dat hij dit decreet al op de dag van de inauguratie ondertekende.
Hetzelfde geldt voor zijn decreet waarmee Trump een dikke streep trekt door het handelsverdrag TPP. Eigenlijk is het een overbodig decreet, want het handelsverdrag was niet van kracht. Het Congres moet sowieso altijd instemmen met handelsverdragen. Bovendien moet Trump zijn handtekening onder handelsakkoorden zetten; hij had simpelweg zijn handtekening kunnen onthouden. Dit decreet heeft dan ook vooral symbolische waarde. Trump wil laten zien dat het tijdperk van grote, multilaterale handelsverdragen voorbij is.
De zogeheten Global Gag Rule is een besluit dat wel vrij snel verstrekkende gevolgen kan hebben. Deze maatregel gaat over subsidies die de Amerikaanse overheid geeft aan buitenlandse organisaties die zich bezighouden met gezinsplanning. Ronald Reagan stelde als eerste de Global Gag Rule in. Organisaties die zich bezighielden met abortus kwamen niet meer in aanmerking voor Amerikaanse steun. Zelfs het bespreken van abortus was een no no.
Clinton schafte de Global Gag Rule weer af, Bush stelde hem weer in en Obama schafte hem weer af per decreet in 2009. De nieuwe Global Gag Rule van Trump gaat veel verder dan die van zijn voorgangers. Het verbod van Reagan en Bush ging alleen over gezinsplanning en raakte 600 miljoen dollar aan overheidssteun. Trump heeft het verbod nu ingesteld voor alle gezondheidsprogramma's in het buitenland, met een totale waarde van 9,5 miljard dollar. Dit is een grote overwinning voor de anti-abortusbeweging.
Tot slot Trumps belangrijkste verkiezingsbelofte: de bouw van de muur aan de grens met Mexico. Deze valt weer onder de categorie intentieverklaringen. Trumps decreet betekent niet dat de muur een voldongen feit is. Er is nog een federaal potje van 100 miljoen dollar dat Trump meteen mag aanwenden voor de bouw ervan. Maar schattingen van de kosten lopen tussen de 10 miljard en 25 miljard.
Het lot van de De Muur hangt af van het Congres, dat moet instemmen met de financiering. Republikeinen in het Congres hebben al aangegeven dat ze bereid zijn 12 tot 15 miljard dollar vrij te maken voor de bouw van de muur.