Trucje ontsluit oudste schaatsbeelden (1889) van Nederland

6 september 1898. De Nieuwe Kerk in Amsterdam maakt zich op voor de inhuldiging van koningin Wilhelmina. Niet alleen de plechtigheid zelf is historisch, ook de registratie ervan. Er staan namelijk camera's opgesteld. Revolutionair voor die tijd.

Wat de camera's die dag vastleggen, nauwelijks tien jaar na de uitvinding van de filmprojector door Thomas Edison, gaat de geschiedenis in als de oudste bewegende beelden die in Nederland gevonden zijn.

Maar nu is er, met behulp van moderne technieken, bewegend beeld van bijna tien jaar eerder. Schaatsbeeld. Met dank aan een trucje van sporthistoricus Jurryt van de Vooren.

Kan de inhuldiging van Wilhelmina uit de boeken als oudste beelden?

Van de Vooren: "Nou, het is geen film, maar het komt het dichtst bij een film die ze toen konden maken. Wat de fotografen in 1888 en 1889 deden, is een experimentele vorm van het vastleggen van de schaatsslag. Ze hadden verschillende camera’s verbonden aan een touwtje. Als de schaatser daar langsreed ging automatisch de camera af. Daardoor konden de beelden zo kort na elkaar worden gemaakt. Voor die tijd heel snel. En uniek."

Dus het zijn foto's in plaats van bewegende beelden?

"Als je de foto’s achter elkaar afspeelt, lijkt het net een filmpje. Het is een trucje met de moderne technieken, waarover ze toen nog niet beschikten. Maar het blijft bijzonder omdat het precies is wat de makers destijds beoogden; de schaatsslag in beeld brengen. Het is ook bijzonder omdat je zo het oudste filmbeeld uit Nederland creëert. Filmbeeld is in wezen stilstaande plaatjes achter elkaar afspelen."

Wat en wie zien we precies op deze schaatsbeelden?

"We zien beelden uit de periode 1888-1891. Van de man die voor het Rijksmuseum in Amsterdam schaatst, weten we dat het Klaas Pander is. Hij was in 1893 de trainer die Jaap Eden naar de allereerste wereldtitel allround loodste. Dat toernooi werd ook voor het Rijksmuseum gehouden. Wat je moet weten: in die tijd moest de internationale schaatsunie ISU nog worden opgericht. En dat is de oudste wintersportbond ter wereld."

"De schaatser in het andere filmpje (zie onder) is ons nog onbekend. Die beelden zijn nog ouder, uit 1888 of 1889."

Uit welk jaar stamt eigenlijk, voor zover bekend, het oudste bewegende sportbeeld?

"De techniek waarmee je kon filmen is pas eind negentiende eeuw ontwikkeld. En voor die tijd was het nog ontzettend ingewikkeld om uit te voeren. De camera's waren heel zwaar, het was bijna onmogelijk om de camera mee te laten draaien met een beweging. De oudste sportbeelden uit Nederland zijn die van een studentenroeiwedstrijd bij Rotterdam uit 1905. De oudste schaatsbeelden komen pas uit 1917. Dat maakt deze beelden weer zo bijzonder."

Waar komen deze beelden opeens vandaan?

"De foto’s zijn niet nieuw. Ze zijn al langer bekend in het schaatswereldje. Marnix Koolhaas, redacteur van Andere Tijden Sport, schreef er in 2003 al eens een verhaal over. Maar pas deze week werden ze online gezet door schaatshistorie.nl, dat beschikt over het archief van de Amsterdamsche IJsclub. De foto’s stonden ook in het boek Wintersport uit 1893 van Pim Mulier. Dat was één van de eerste sportboeken in Nederland."

En nu wordt vandaag op het Museumplein weer een ijsbaan geopend?

"Ja, zo stuitte ik erop. Ik maak een verhaal voor Het Parool ter gelegenheid van de opening van de recreatiebaan. Dat is wat anders dan de baan waar ze in 1893 op schaatsten, want die was 700 meter lang en nam het hele Museumplein in beslag. Dat is nu niet het geval."