Wat te doen bij een overval: verzet je vooral niet

"Dit is een roofoverval, er gebeurt u niets." Opeens staat de vrouwelijke bewoner van een chalet in Lopikerkapel oog in oog met een overvaller. Ze was even na middernacht naar buiten gegaan omdat ze gerommel had gehoord.

"Hij vroeg: waar is de kluis? En ik dacht: 'o God, we hebben geen kluis'. Hadden we maar een kluis, dan kon ik die aan hem geven en zou hij weggaan."

De overvaller gaat niet weg. Er komen nog twee daders binnen, vertelt de vrouw in het Utrechtse opsporingsprogramma Bureau Hengeveld. Zij, haar mannelijke partner en 13-jarige zoon worden in de gang vastgebonden. De daders zetten de man een pistool tegen het hoofd, blijven naar de kluis vragen en beginnen met aftellen. "Gelukkig bleef mijn man rustig. Hij zei: jullie zijn verkeerd geïnformeerd. Ik zat te trillen als een rietje."

Geschminkte mannen

Uiteindelijk vertrekken de overvallers weer, met alleen een portemonnee. Ze laten de drie bewoners achter. Die zijn ongedeerd maar wel getraumatiseerd. Het loopt slechter af bij een andere overval eind juni in het Drentse Gees: drie geschminkte mannen mishandelen de bewoner die later aan zijn verwondingen overlijdt. De daders gaan er vandoor met geld en juwelen.

Het zijn klassieke voorbeelden van een woningoverval. Volgens Ben Rovers, die samen met oud-hoogleraar criminologie Cyrille Fijnaut onderzoek deed naar overvallen, is het voor overvallers steeds moeilijker om slecht beveiligde bedrijven te vinden waar contant geld te vinden is. Ze richten zich dus eerder op woningen. Er zijn wel steeds minder woningovervallen, maar dat cijfer daalt niet zo snel als het aantal overvallen bij bedrijven.

In het digitale tijdperk hebben steeds minder mensen thuis contant geld liggen, dus zoeken de daders naar bewoners die nog wel geld onder hun matras en in kluisjes wegstoppen, denk bijvoorbeeld aan criminelen of ondernemer. Rovers: "Een klein deel van de mensen die thuis worden overvallen, is zelf crimineel. Denk bijvoorbeeld aan wietteelt. Die mensen zijn heel kwetsbaar voor dit soort delicten."

Maar in de meeste gevallen gaat het niet om criminelen maar om onschuldige slachtoffers. "We weten uit onderzoek dat er overvallers zijn die vrij impulsief woningen binnengaan. Ze denken dat er iets te halen is. Meestal hebben ze informatie, en heel vaak klopt die informatie niet."

Ondernemers kunnen zo soms ook een doelwit worden, zegt Rovers. "Het gaat om mensen die contant geld in huis hebben."

Daders in paniek

De politie adviseert mensen dan ook geen grote geldbedragen thuis te bewaren. Wie dat wel doet, kan er maar beter met zo weinig mogelijk anderen over praten. Mochten overvallers toch binnendringen, dan is het advies om vooral geen verzet te bieden. De politie noemt dat het RAAK-principe: Rustig blijven, Aanvaarden, Afgeven van geld en goed Kijken.

Verder is niet iedere overvaller hetzelfde, zegt Rovers. "Het zijn meestal zeer ervaren criminelen die er niet voor terugdeinzen geweld te gebruiken, maar je ziet wel verschillen. Overvallen op ondernemers en in het criminele circuit zijn vaak wat professioneler uitgevoerd. Bij veel andere overvallen zie je meer hit-and-run-achtige overvallen, waarbij je vaak ziet dat de daders in paniek raken en dat ze geen idee hebben wat ze aan het doen zijn."