Leidt literatuur tot een beter begrip van de mensen om ons heen?
Literatuur maakt mensen empathischer. De laatste decennia hebben denkers als Alain de Botton, Martha Nussbaum en Susan Sontag dat idee gepopulariseerd. Schrijver en onderzoeker Emy Koopman (1985) onderzocht of het inlevingsvermogen door literatuur echt wordt vergroot. Ze promoveerde daarop aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.
Koopman debuteerde zelf vorige maand met haar roman Orewoet. Volgens haar gaat de opvatting van de hedendaagse denkers maar gedeeltelijk op, vertelde ze in het NOS Radio 1 Journaal.
Een van die hedendaagse denkers die ervan overtuigd zijn dat literatuur empathischer maakt is Alain de Botton. Volgens Koopman heeft hij de theorie dat literatuur je in staat stelt verschillende brillen op te zetten, je neemt verschillende perspectieven in en daardoor kun je je inlevingsvermogen vergroten.
"Het andere punt is dat, specifiek voor literatuur, originele taal je aandacht kan grijpen, waardoor je de wereld net iets anders gaat zien", zegt Koopman. "Je kunt een beeld aangereikt krijgen dat de wereld anders voorstelt dan je eerder zelf hebt meegemaakt."
Het idee dat literatuur een beter mens van je maakt is niet nieuw. Het is terug te vinden bij Aristoteles, legt Koopman uit. "Hij had al het idee dat het kijken naar tragedies een gunstig effect zou hebben." Plato was daar minder van overtuigd. "Hij dacht dat mensen juist een blubberig hoopje ellende zouden worden als ze dat zouden doen."
Koopman heeft zowel psychologie als literatuurwetenschap gestudeerd en schrijft zelf. "Dan ben je geïnteresseerd in wat literatuur doet met mensen. Ik begon dit onderzoek niet om per se aan te tonen dat literatuur empathischer maakt. Dat hoefde er voor mij niet uit te komen, want ik vind dat literatuur genoeg andere waarden heeft. Maar als denkers dat beweren, dan wil ik dat wel testen."
Voor haar onderzoek gebruikte Koopman onder meer teksten uit het boek Contrapunt van Anna Enquist, een boek over rouw. Een groep kreeg de originele tekst van Enquist, de andere groep een tekst waarbij alle literaire stijlkenmerken eruit waren gehaald.
Volgens Koopman hadden mensen die de originele versie van Enquist hadden gelezen aan het einde van het onderzoek meer begrip voor mensen die langdurig in de rouw waren. De mensen die de versie zonder de literaire stijlkenmerken hadden gelezen, scoorden lager op stellingen waarmee de onderzoeker dat probeerde te meten.
Beelden
Toch wil Koopman niet zover gaan om te zeggen dat elke literaire tekst mensen empathischer maakt. Ze zag in het onderzoek wel dat de beelden die literaire teksten opriepen, beter werden onthouden dan de informatie in een zakelijke tekst.
Koopman: "Mensen die een verhalende tekst hadden gelezen, zeiden vaker dat ze eraan terug hadden gedacht dan mensen die een puur informatieve tekst over bijvoorbeeld een depressie hadden gelezen. Bij een literaire tekst bleven de beelden hangen".
De onderzoeker zag ook dat mensen door een literaire tekst beter in staat waren begrip op te brengen voor anderen. Toch is ze er niet van overtuigd geraakt dat literatuur daartoe beter in staat is dan een goed gesprek met de buurman. Wat Koopman betreft hoeft literatuur dat ook niet te doen. Voor haar blijft staan dat literatuur nog zoveel andere goede waarden heeft dan dat het mensen meer inlevingsvermogen geeft.