Mata Hari wilde leven als 'fatsoenlijke moeder'

• 

  Pauline Broekema

  Verslaggever

"Ik ben moe van dat vechten tegen het leven en ik wil een van tweeën: òf Nonnie bij me en een fatsoenlijke moeder zijn òf ik ga leven zooals me hier zoo schitterend wordt aangeboden." De beroemde danseres Mata Hari worstelde met haar leven in Parijs, zo blijkt uit niet eerder gepubliceerde brieven die het Fries Letterkundig en Historisch Centrum Tresoar heeft gekregen.

Het centrum is dolblij met de nieuwe aanwinst, die naast 48 brieven van en over de danseres ook 14 niet eerder gepubliceerde foto's bevat. Alsof het Rijksmuseum een Rembrandt aangeboden kreeg.

Uit de brieven uit 1904 en 1905 komt een beeld tevoorschijn van een andere vrouw dan zoals we Mata Hari tot nu toe kende. De in Leeuwarden geboren Margaretha Zelle (1876 - 1917) heeft dan net een ongelukkig huwelijk achter de rug met een twintig jaar oudere militair John MacLeod. Gescheiden van tafel en bed probeert ze de draad weer op te pakken. Door haar ex wordt ze op "meer dan schandelijke wijze behandeld", zo schrijft ze.

Margaretha woont enige tijd bij een neef van haar ex in Nijmegen. Hij is een verwoed amateurfotograaf en ze poseert voor hem. In het park in Nijmegen, aan een schrijftafel, in oriëntaals aandoende kleding, met een waaier in de hand en bloemen in het haar; het lijkt vaag op haar latere uitdossing. Als gescheiden vrouw, met een dochtertje dat is ondergebracht in een kinderhuis, is haar positie weinig rooskleurig.

Haar ex betaalt de beloofde toelage niet. Ze vertrekt naar Frankrijk en probeert in Parijs aan de slag te komen. "En nu in een wanhoopsbui heb ik mijn laatste geld genomen en ben naar Parijs gegaan om eene betrekking te zoeken." Ze woont, omdat er anders praatjes van komen, "in een zeer streng pension dat navraag kan lijden."

Voortdurend geplaagd door geldzorgen probeert ze rond te komen. "Ik heb intusschen in Holland aan kennissen mijn fiets kunnen verkoopen zoodat ik het een maand weer kan uithouden." Ze solliciteert op advertenties waarin een gezelschapsdame wordt gevraagd en probeert mannequin te worden "omdat ik een erg goed figuur heb".

In haar brieven schrijft ze haar mislukte huwelijk van zich af. "John was gelijk een wild dier", typeert ze haar ex. Haar dochtertje Nonnie had eronder te lijden. "Die werd door dat leven in huis zoo zenuwachtig dat ze eenvoudig niet kon eten noch slapen en als John maar even hard sprak, al begon te huilen en riep 'sla mama niet'."

De schilder Fernand-Anne Cormon vraagt haar voor hem te poseren, voor 300 francs in de maand. In struisvogelveren. "Maar ik wil niet als het niet gekleed is en natuurlijk niet onder mijn eigen naam."

Geslachtsziekte

In december 1903 schrijft "Gretha" aan haar aangetrouwde neef Edward MacLeod een opmerkelijke brief. Ze heeft een slapeloze nacht achter de rug. Wil hem "iets meedeelen" en voegt er in haar naschrift aan toe "Vertel het vooral niet aan nicht Anna, ik schaam me al genoeg." Ze stelt haar neef voor om, als hij haar ex spreekt, hem dan eens te vragen hoe het toch kwam dat zijn dochtertje drie maanden in een ziekenhuis lag en daar "een wrijfkuur heeft moeten ondergaan van kwik en blauwe zalf". En waarom zij zelf een jaar lang een kwikkuur kreeg.

En hoe het toch kon dat hij op zeker moment niet kon zitten of liggen van "wat hij op zijn lichaam heeft gehad". Zo maakt ze haar neef duidelijk dat zij en haar kind door haar ex met een geslachtsziekte zijn besmet, zonder die expliciet te benoemen. Wel schrijft ze over de gevolgen op lange termijn. "Wanneer Nonnie groot is en moet trouwen zal dat, wanneer men het weet, haar hinderen."

Tweestrijd

Haar hoogste doel in die tijd is steeds hereniging met haar dochtertje. "Wat is er meer mijn eigendom dan juist een kind! Ik wil zelf mijn kind opvoeden..."

Als haar dat lukt dan zal ze "wonen waar het goed is en doen al wat goed is". Voor haar Nonnie probeert ze fatsoenlijk werk te vinden, in de wetenschap dat andere banen haar veel meer geld opleveren. Ze schetst de tweestrijd waarin ze verkeert, met een fatalistische en voorspellende conclusie.

"Ik ben moe van dat vechten tegen het leven en ik wil een van tweeën: òf Nonnie bij me en een fatsoenlijke moeder zijn òf ik ga leven zooals me hier zoo schitterend wordt aangeboden. Ik weet wel dat dat leven eindigt met een ongeluk -maar daar ben ik overheen."

Dat "ongeluk" voltrekt zich op 15 oktober 1917. Dan wordt Gretha Zelle, alias Mata Hari, iets buiten Parijs door een vuurpeloton, vanwege spionage voor de Duitsers, geëxecuteerd. Of ze ook werkelijk een spion was, moet trouwens volgend jaar blijken dan worden de gerechtsstukken, na honderd jaar, openbaargemaakt.