Le Pen, een fenomeen gaat met pensioen
Door buitenlandredacteur Hans Brom Het is het einde van een tijdperk, het afscheid dit weekeinde van Jean-Marie Le Pen. De voorman van de extreem-rechtse partij Front National was decennialang het enfant terrible van de Franse politiek en zat nooit verlegen om een spraakmakende of ronduit schofferende opmerking. Maar nu, op zijn 82ste, vindt hij het eindelijk welletjes en gaat hij met pensioen. Zondag kiest het FN op een partijcongres in Tours een nieuwe leider.
Dat Jean-Marie er nu pas mee ophoudt, heeft alles te maken met de richtingenstrijd in zijn partij. Le Pen was een van de weinige stabiele factoren in de beweging. Tot voor kort zou zijn vertrek zeker tot een scheuring binnen het FN geleid hebben.
Daarbij, Jean-Marie is oprichter en inspirator van het Front National en beschouwt de beweging als zijn kind. Reden genoeg dat hij dit kind alleen toevertrouwt aan een ander kind: zijn jongste dochter Marine. Ze trad de laatste jaren opvallend vaak op de voorgrond en naar verwachting is zij in staat de zaak bij elkaar te houden. En eindelijk gaat zijn leeftijd een rol spelen: Le Pen kon zijn vertrek echt niet langer uitstellen.
Totale ontsteltenis
Le Pen's finest hour beleefde hij in april 2002. Frankrijk koos een nieuwe president. De vraag was toen: krijgt Jacques Chirac een tweede termijn of wordt het de socialistische kandidaat Lionel Jospin. Tot algemene en totale ontsteltenis van veel Fransen was het niet Jospin die in de tweede ronde uitkwam tegen Chirac, maar Jean-Marie Le Pen.
Reden was niet eens zozeer zijn populariteit, maar het versplinteren van het linkse electoraat over een groot aantal relatief onbetekenende kandidaten.
Le Pen, al vele malen voor het FN kandidaat, was nog nooit zo dichtbij het presidentschap geweest. Hij kon er alleen van worden afgehouden als links in de tweede ronde massaal voor de rechtse Chirac zou stemmen. En dat deden ze. Waarschijnlijk brakend in hun stemhokje kruisten zij het vakje achter Chirac's naam aan. Ze moesten wel.
Racistisch
Le Pen wordt 1928 in Bretagne geboren, als zoon van een visser. Hij studeert politicologie en rechten, maar ook het leger trekt. Hij sluit zich begin jaren 50 aan bij het Franse Vreemdelingenlegioen en vecht onder meer in Indo-China en in Algerije, toen nog een Franse kolonie. Het blijkt een periode die zijn politieke ideeën heeft gevormd. De ervaringen die hij daar opdoet in zijn rol van kolonisator zijn bepalend voor zijn denken en zijn racistische ideeën.
In 1956 krijgt hij eindelijk de kans zijn ideologie in praktijk te brengen, als hij wordt gekozen als lid van de Nationale Assemblée. Hij staat dan op de lijst van de populist Pierre Poujade, die een partij aanvoert met een ideologie die anti-parlementair, anti-establishment en anti-overheid is.
Ook hebben Poujade en zijn volgelingen onversneden xenofobe en antisemitische ideeen. Er hangt dan ook rond de term 'Poujadisme' voor veel Fransen nog steeds een onaangename geur.
Goedgehumeurd
In 1972 begint Le Pen voor zichzelf en richt het Front National op. Met als pijlers zijn eigen ideeën en fascinaties, die hij altijd goedgehumeurd en onvermoeibaar uitdraagt: racisme, antisemitisme en nationalisme. Het lukt Le Pen voordurend in het nieuws te blijven met provocerende en polariserende uitspraken, waarvoor hij een aantal keren tot hoge geldboetes wordt veroordeeld.
"Gaskamers hebben wel bestaan, maar zijn niet meer dan een voetnoot in de geschiedenis", is waarschijnlijk de meest opzienbarende uitspraak. Ook doken concrete aanwijzingen op dat hij in zijn tijd als militair in Algerije gemarteld heeft. Het waren allemaal factoren waardoor hij en zijn partij nooit tot in het centrum van de macht konden doordringen. Ondanks incidentele successen bleef het FN bij nationale en lokale verkiezingen altijd een marginale partij.
Familie-dynastie
Zoals het afscheid van Jean-Marie Le Pen het einde van een tijdperk is in de Franse politiek, zo zou het aantreden van zijn 42-jarige dochter Marine weleens een nieuwe kunnen inluiden. Hoewel FN-oudgediende Bruno Gollnisch ook kandidaat is voor de opvolging, kan het leiderschap Marine niet ontgaan.
Het is niet alleen dat een partij als het FN vaak een familie-dynastie is, ook begrijpen de partijleden dat ze met de wat kleurloze, grijze middelbare man die Gollnisch is, niet ver zullen komen.
Marine Le Pen staat voor vernieuwing binnen de partij en blijkt een stemmentrekker van formaat. De resultaten van het FN bij verkiezingen schommelden altijd tussen de 5 en de 15 procent, maar nam de laatste jaren gestaag af. Totdat Marine zich verkiesbaar stelde voor de regionale verkiezingen van maart 2010 en in haar thuisbasis Hénin-Beaumont, vlakbij Lille, zo'n 40 procent van de stemmen binnenhaalde.
Anti-islam
Ook de koers zal veranderen onder Le Pen junior. Waarschijnlijk zal ze de antisemitische accenten laten vallen en helemaal inzetten op nationalisme en anti-islam. Een paar weken geleden gaf ze al blijk van die koersverlegging.
In de overwegend islamitische wijk Goutte d'Or in Parijs worden iedere vrijdag een paar straten afgezet, zodat de gelovigen in de open lucht kunnen bidden. Reden is een tekort aan moskeeruimte, domweg omdat de benodigde vergunningen niet verstrekt worden.
Marine Le Pen vergeleek het afzetten van de straten met een "buitenlandse bezetting". Ze haalde langdurig de voorpagina's met deze opmerking en hielp daarmee het anti-islam debat in Frankijk ook weer een stuk verder. Het lijkt er dus op dat haar Front National waarschijnlijk meer stemmen dan ooit gaat trekken met deze koers. De Europese anti-immigratie en anti-islambeweging heeft er een effectieve afdeling bij.