Het is spannend op de grens tussen Oost en West. Rusland bouwt in rap tempo aan zijn defensie en laat dat maar al te graag zien. Ook de NAVO schroeft zijn defensie-uitgaven op en hield de grootste legeroefening ooit, tegen de Russische grens aan.
De twee partijen vertrouwen elkaar voor geen cent. De term 'Koude Oorlog' valt zo nu en dan zelfs weer. En dan is het vandaag ook nog eens precies 25 jaar geleden dat het Warschaupact werd opgeheven, de tegenhanger van de NAVO. Het pact was een militair bondgenootschap van communistische Oost-Europese landen, onder leiding van de voormalige Sovjet-Unie.
Het verdwijnen van het Warschaupact was voor de Russen een grote psychologische schok.
In de video hieronder leggen we uit wat het Warschaupact te maken heeft met de spanningen van vandaag tussen de NAVO en Rusland.
En om er nog maar wat dieper in te duiken: we vroegen historicus Ben de Jong (UvA) hoe het verdwijnen van het Warschaupact de machtsverhoudingen tussen Oost en West heeft beïnvloed.
Hoe erg was het opheffen van het Warschaupact voor de Russen?
Die opheffing betekende in militaire zin dat Rusland een aantal bondgenoten kwijtraakte. Het verdwijnen van het Warschaupact en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie was voor de Russen ook een grote psychologische schok. Zowel de politieke elite als de bevolking identificeerden zich vooral met het grote en machtige rijk dat de Sovjet-Unie ooit was. Met het verlies daarvan hebben ze zich nooit kunnen verzoenen.
Hoe machtig was het Warschaupact tijdens de Koude Oorlog?
De legers van het Warschaupact waren groot en zouden bij een 'gewone' (niet-nucleaire) oorlog West-Europa waarschijnlijk vrij gemakkelijk hebben veroverd. In technologisch opzicht waren ze alleen al langere tijd bezig de wapenwedloop te verliezen. De slecht draaiende Oost-Europese economieën konden simpelweg niet concurreren met het zeer sterke innovatieve vermogen, vooral dat van de Amerikanen.
De economische basis van Poetin voor een nieuwe concurrentieslag met het Westen is zeer zwak.
Hoe liggen de krachtsverhoudingen tegenwoordig?
Het bruto binnenlands product van Rusland valt in het niet bij dat van de NAVO-landen. De economische basis van Poetin voor een nieuwe concurrentieslag met het Westen in militair of economisch opzicht is daarom zeer zwak, ook al heeft Moskou de beschikking over nucleaire wapens. De Russische economie draait bovendien bijna alleen maar op basis van de export van grondstoffen, zoals olie en gas, en is heel gevoelig voor prijsschommelingen op dat punt.
Hoe kijkt Poetin naar de uitbreiding van de NAVO richting het oosten?
De NAVO-expansie van na 1991 is psychologisch voor Poetin moeilijk te verteren, maar men denkt in Moskou waarschijnlijk wel dat er geen reële dreiging van uitgaat. De dreiging voor Poetin is vooral binnenlands: het regime berust op een economisch wankele basis en is uiteindelijk niet in staat de bevolking een acceptabel welvaartsniveau te bieden.
Moskou heeft het beeld gecreëerd van een zeer agressieve externe vijand.
Daarom heeft men in Moskou het beeld van een zeer agressieve externe vijand (de VS/NAVO, de EU) gecreëerd, die uit zou zijn op de ondergang van Rusland. De NAVO-expansie biedt daar natuurlijk prachtige aanknopingspunten voor.
De term 'Koude Oorlog' valt weer regelmatig. Kan het uit de hand lopen?
Aan deze anti-westerse hysterie, die natuurlijk ook in het Westen een tegenreactie oproept, zitten gevaarlijke kanten. Een misrekening of een ondoordachte beslissing kan bij de tegenpartij een felle reactie oproepen. Zo zou een kleine confrontatie ongewild snel tot een groter conflict kunnen leiden.