Kanaries op de financiële markten

• 

  André Meinema

  Verslaggever economie

Nog tien dagen en dan gaan de Britten naar de stembus. De toon is gezet, ook als de Britten toch besluiten in de EU te blijven. Brexit of niet, who’s next en what’s next? Het referendum voedt de groeiende onvrede van burgers met Europa, de politiek, de aanpak van de vluchtelingencrisis, bezuinigingen en hervormingen.

Het leidt tot toenemende onzekerheid op financiële markten. Aan van alles wordt getwijfeld. Beleggers en investeerders tasten in het duister.

Het broeit in veel eurolanden. Het zuiden is bezuinigingsmoe, in het noorden zijn mensen ontevreden en vol wantrouwen. Op straat zijn protesten. De teneur is: niks veranderen, niks hervormen, niks bezuinigen.

Links roert zich met stakingen in Frankrijk en België. Rechts roert zich overal, met populisme en nationalisme als vliegwiel. De gevestigde politiek is volgens critici de kluts kwijt. Niemand kan het meer goed doen.

De onrust vertaalt zich op de markten. Bedrijven haastten zich de voorbije weken om nog vóór een brexit de kapitaalmarkt op te rennen. Binnen is binnen. De komende weken zal het op de beurs een stuk stiller zijn.

Na een paar weken van stijgende koersen hebben de aandelenmarkten rechtsomkeert gemaakt. De AEX is gezakt tot onder de 430 punten. Na zes maanden beurshandel in 2016 staat de AEX nog steeds op verlies. De oorzaak van de beursmalaise zit in de groeiende onrust en onzekerheid.

De economische groei trekt wel aan in de eurozone, maar elke nieuwe raming knabbelt er een beetje van af. De Nederlandse economie is volgens DNB, banken, het CPB en de OESO op weg naar een groei van richting de twee procent in 2018, de grootste groei in tien jaar.

Kanaries

Tenminste: als er onderweg geen vervelende dingen gebeuren. Maar het lijstje van vervelende dingen, neerwaartse risico’s heet dat, wordt eerder langer dan korter.

Neem een brexit, politieke en sociale onrusten, het monetair beleid van centrale bankiers, China en de olieprijs.

Er zijn een paar parameters voor die vervelende dingen. Een soort kanariepietjes in de kolenmijn, die bij gevaar voor verstikking het loodje leggen. Een viertal kanaries zijn de olieprijs, de vrachtprijzen in de wereldhandel, de obligatiemarkten en de beursnervositeit.

Olie

De afnemende economische groei en de onzekerheid dempen de vraag naar olie en energie. De olieprijs is dan wel de psychologisch belangrijke grens van 50 dollar overgestoken, maar loopt weer langzaam terug.

Op zich niet zo gek, want vergeleken met de 28 dollar die op het dieptepunt eind januari werd betaald, is olie in bijna vijf maanden in prijs verdubbeld, terwijl de economische vooruitzichten er niet beter op geworden zijn.

De wereldhandel lijdt onder China, de opkomende markten en de groeivertraging in de VS en de eurozone. Dat zie je terug in de vrachtprijzen voor grondstoffen en containers op de belangrijkste internationale scheepvaartroutes tussen Azië, de VS en Europa.

De Baltic Dry Index, met de tarieven voor grondstoffen zoals bouwmaterialen, ertsen en steenkool, hangt al tijden lusteloos rond een schamele 600 dollar. In 2007 en 2008, de booming groeijaren voor de crisis, waren vrachtprijzen van meer dan 10.000 dollar ‘normaal’. Overcapaciteit en heel veel minder vraag drukken nu de prijzen.

Hetzelfde geldt voor de prijs van containers, de Harpex. De prijs van een container met consumptiegoederen ligt al maanden rond de 350 dollar, tegen het viervoudige voor de crisis. In perioden dat de groeiverwachtingen hoger waren, zag je de tarieven opveren. Volgens analisten wijzen de vrachtprijzen de weg voor de koersen van aandelenbeurzen en obligatiemarkten.

Vix

Parallel met de koersschommelingen (volatiliteit) en onzekerheid op de aandelenbeurzen beweegt ook de Volatility Index mee, de VIX voor Wall Street en de VAEX voor de Amsterdamse beurs. Die index meet de nervositeit onder beleggers aan de hand van de koersbewegingen.

In rustige tijden beweegt de VIX zich tussen de 12 en 15 punten, in tijden van crisis, paniek en onrust schiet de VIX omhoog naar pieken van 20 tot 40 punten. De dalende olieprijzen en China joegen de VIX vorig jaar zomer en begin dit jaar hoog op.

De laatste maanden stuitert de VIX op en neer. Het minste of geringste doet koersen stijgen en dalen en dan stuiven beleggers alle kanten op.

Schuld en boete

Op de obligatiemarkten klinkt ook een lied van zorgen. Het ruimhartige ECB-beleid heeft de rente op nul of lager gezet. Fijn voor wie schulden heeft of schulden maakt. In vijftien maanden tijd is meer dan 1000 miljard euro bijgedrukt om staatsschulden en inmiddels ook bedrijfsschulden op te kopen.

Tijdens de eurocrisis moesten landen die hun financiën niet op orde hadden en te veel schuld maakten daarvoor bloeden door een torenhoge rente op hun staatsleningen te betalen. Hoe hoger de rente, hoe groter het risico dat je als belegger in die schulden liep. De tucht van de markt zou landen een lesje leren.

Maar de ECB heeft de wereld van schuld en boete op zijn kop gezet door met geld te strooien en de rente te drukken. Gevolg: schuld is niet erg en kost ook bijna niks. Neem nu Italië, de Europese schuldenkampioen.

Met een staatsschuld van 2000 miljard euro, 133 procent van het bbp, betaalde Italië voor de crisis rond de 5 procent voor een tienjarige staatslening. Tijdens de crisis liep de rente op tot een bijna onhoudbare 7 procent. Maar dankzij de ECB betaalt Italië momenteel slechts 1,35 procent, minder dan de Verenigde Staten. Met nog altijd te veel schuld en te weinig hervormingen.

Voor twee derde van de Nederlandse schulden betalen beleggers geld in plaats van dat ze betaald krijgen voor het risico dat ze nemen. Geld heeft zijn waarde verloren en hoopt zich daarom op in bubbels op allerlei markten. De zorgeloosheid en roekeloosheid van voor de crisis lijkt terug. Obligatiebelegger Bill Gross noemt de obligatiemarkt zelfs een supernova die op ontploffen staat.

Twijfels

De aanhoudende onzekerheid en het maar geen greep krijgen op de onrust hebben markten in een verstikkende greep. Het drukt koersen, het remt groei, en het fnuikt het vertrouwen.

De financiële markten kraken en de vier kanaries van olie, vrachtprijzen, nervositeit en rente piepen nog. De dreigende gifdampen kunnen natuurlijk wegtrekken en problemen kunnen zomaar oplossen. Maar twijfels zijn er genoeg.