Marechaussee entert 'vluchtelingenschip' op weg naar Oerol

• Jeroen Wielaert

  Verslaggever

Op de Waddenzee, ver van het Italiaanse eiland Lampedusa, kreeg het verhaal van een vluchtelingenboot een onverwachte wending. Op weg naar deelname aan het theaterfestival Oerol kwam de marechaussee langszij de Alhad Djúma, een oude Egyptische vissersschuit. Conceptueel kunstenaar Teun Castelein keek het met verbazing aan als hoofd van Rederij Lampedusa.

“Wij zijn geënterd,” zegt hij nog met enige schrik. “De marechaussee had een melding gekregen over een vluchtelingenschip op de Waddenzee. Ze wilden de mensen zien van onze getinte crew. Sammy uit Eritrea heeft geen verblijfsvergunning. Hij wordt nu voor de duur van Oerol gedoogd. Na het festival moet hij zich bij de politie melden. Hij moet nog steeds bewijzen dat hij uit Eritrea komt.”

Rederij Lampedusa staat als een pagina-vullende advertentie vermeld in de gids voor Oerol. Er staat ook een groot bord van de rederij voor de steiger waar de geïnteresseerde passagier kan instappen voor een nieuwe overtocht. Het is allemaal fantasie, behalve de boot zelf. En het verhaal erachter.

Castelein was al vaker uitgenodigd door de artistiek leider van Oerol, Kees Lesuis. Tijdens een reis naar Lampedusa vond hij zijn gewenste project. Het eilandje tussen Libië en Malta heeft wereldwijde bekendheid gekregen als overvolle halte in de vluchtelingenstromen uit Afrika. Castelein trof er een omvangrijk scheepskerkhof aan. Hij slaagde er uiteindelijk in om een van de boten, de Alhad Djúma, naar Nederland te brengen.

De letterlijke vertaling van de naam is Meneer Vrijdag. De boot is bijna twaalf meter lang en een kleine vier meter breed. Vier jaar geleden is hij op Lampedusa aangekomen met aan boord 282 migranten uit Eritrea en Ethiopië.

"Honderden van die boten liggen daar", legt Castelein uit. “Heel indrukwekkend. Je ziet de tragedie aan zo’n schip af. Aan de andere kant zijn het ook romantische schepen. Het is dat dubbele: je weet dat zo’n boot het overblijfsel is van een tocht die ik me niet eens kan inbeelden. Hij blijft daar dan achter en vergaat. Ik vond het wel goed om hem naar Nederland te halen.”

“Ze hebben het wel gered op zo’n boot", zegt Castelein. "Je ziet altijd op de journaals hoe het fout gaat. Maar Sammy kan bij ons aan boord vertellen hoe het is om aan te komen in een land waar wel een toekomst is. Dan is zo’n boot een bijna heilig object. Ik had niet verwacht dat Sammy weer in zo’n boot wilde stappen.”

Sammy is een kleine man met een baardje en kroeshaar. Hij draagt een spijkerbroek met pijpen tot kniehoogte en een zonnebril. Hij zegt: “Het is niet vreemd om hier op Oerol te zijn. Het is leuk. Mijn documenten zijn wel drie jaar verlopen. Het is belangrijk om de mensen op dit festival over de boot te vertellen. Daarom hebben ze me niet gearresteerd. Dit is mijn herinnering. Op een dergelijke boot ben ik ontkomen aan de oorlog in Libië.”

Angst en applaus

Castelein beseft dat het een bizarre botsing van werkelijkheden is: de verhalen over kapseizende of zinkende schepen vol vluchtelingen en dan de aanwezigheid op een zonovergoten eilandfestival. Hij overpeinst: “Ja, dat is de realiteit waarin we leven. Die botsing, daar gaat het over. We bieden hier geen experience, geen entertainment of theater. Je vaart mee, we zetten je over, het is aan jou om het in te vullen. Als je vragen hebt voor Sammy en de anderen, stel ze. Dan vertellen ze hoe ze leven met de dag. Het project is een integratie in de Nederlandse pleziervaart. Voor Sammy en zijn maten, maar ook voor mij als veroorzaker. We krijgen heel verschillende reacties: angst, maar ook applaus. Heel fascinerend.”

Het gaat Castelein ook om een antwoord op de vreemdelingenhaat. “Daarom nodigen we mensen ook uit om mee te varen, om die angst door te prikken. De beelden van die volle boten hebben de menselijkheid van een vluchteling afgenomen en ook zijn individualiteit. Hier is het gewoon weer kleinschalig. Ze zetten je over naar Terschelling en je bent ze dankbaar als je in de haven bent aangekomen.”

Vanmiddag in Nieuws & Co op NPO Radio 1 meer aandacht voor Rederij Lampedusa.