Hoe boerenmeisjes en de Hollandse duinen Picasso inspireerden

• 

  Pauline Broekema

  Verslaggever

Hij ging zelden op vakantie, maar in 1905 was hij er duidelijk aan toe. De 23-jarige Pablo Picasso (1881-1973) ontvluchtte de hitte en drukte van Parijs. Aan die zeldzame vakantie wijdt het Stedelijk Museum Alkmaar een tentoonstelling.

Picasso logeerde enkele weken in Schoorl, in het vakantiehuisje van zijn kennis Tom Schilperoort. Hij kende de Nederlander uit Parijs. De zelfbenoemde bohemien en journalist had het goed gezien: Picasso hunkerde naar inspiratie.

Kaasmarkt

Hij werkte aan de beroemde Famille de Saltimbanques. De compositie en ook de achtergrond bevielen hem niet, maar hoe het wel moest? Daar was hij nog niet uit. Met in zijn bagage een schetsboekje, penselen en wat verf nam hij de trein en in Alkmaar stapte hij uit. Vermoedelijk in juni en vrijwel zeker op een vrijdag als de kaasmarkt wordt gehouden.

Die piramides van kaas: hij zal zich ze jaren later vol verbazing herinneren. Net als de Hollandse vrouwen. Lang en blakend van gezondheid.

Picasso wandelt door Alkmaar. "Het was een provinciestad waar de boeren hun inkopen deden", zegt historicus Gerrit Valk, die al jarenlang onderzoek doet naar die fascinerende Hollandse weken van de meester. "Er liepen veel vrouwen in Westfriese klederdracht." De witte mutsjes, de rokken, de klompen komen terug in de schetsen die Picasso maakt. Als een toerist tekent hij de molens, de trapgevels van de huizen aan de Alkmaarse grachten en een bezoeker met een prostituee in een Alkmaars bordeel.

Het vakantiehuisje in Schoorl is verdwenen, maar er bestaat wel nog een foto van het interieur met Schilperoort, Picasso en een zekere Nelly. Hoogstwaarschijnlijk was zij Petronella Timmer, die de vakantiehuisjes schoonhield. In het dorp aan zee wordt Picasso geraakt door het licht, de duinen en de kleur van het zand en de schrale weidegrond.

Over de vrouwen zou hij later vertellen dat ze er van de duinen rolden. Hij moet de traditionele meidenmarkt hebben meegemaakt, waar de boerenmeisjes dansten en dronken en al sjansend van het klimduin rolden en verkering kregen.

Het zomerhuis is Picasso te benauwd en daarom huurt hij een kamer in Schoorldam. Hij is veel te vinden in het plaatselijke café Lands Welvaren. Daar wordt speciaal voor hem een stoel aangeschaft zonder armleuningen, want die zitten hem bij het tekenen in de weg. Na het vertrek van Picasso verdwijnt het stoeltje naar de zolder, maar het blijft in de familie.

Onlangs werd het Picasso-stoeltje aan het Stedelijk Museum Alkmaar geschonken. Het was voor directeur Lidewij de Koekkoek aanleiding te proberen een lang gekoesterde wens in vervulling te laten gaan. En een bescheiden tentoonstelling te maken over die vakantie van de wereldberoemde schilder.

"Er is een droom uitgekomen", zegt ze stralend als het naakt La Belle Hollandaise met uiterste zorgvuldigheid wordt uitgepakt. Een medewerker van het museum in het Australische Brisbane houdt toezicht en controleert het werk op de vierkante centimeter voordat het mag hangen. Ze krijgt een plek naast de andere gouache die Picasso in West-Friesland maakte: Les Trois Hollandaises uit het Picasso Museum in Parijs. Het blijft gissen wie de drie zijn. Mogelijk is het steeds dezelfde vrouw, maar dan in een andere positie.

Uit de kleren

Nog interessanter is te weten wie model stond voor het naakt. In het preutse West-Friesland ging een meisje voor Picasso uit de kleren en hield alleen haar witte kanten mutsje op. Lidewij de Koekkoek ziet het werk voor het eerst en is er door geraakt. Nu het hangt, vallen haar allerlei details op. De dromerige blik in de ogen. Was ze verliefd? Was de Spaanse schilder haar minnaar? En de manier waarop het meisje de vingers van haar hand kromt, geeft ze daarmee aan dat ze zwanger is?

Picasso's vakantie in Holland duurde slechts enkele weken. Maar hoe kort dat ook is, de periode had invloed op zijn ontwikkeling als kunstenaar. Na zijn terugkomst voltooide hij het wereldberoemd geworden schilderij met de acrobatenfamilie, Famille de Saltimbanques. De achtergrond werd gewijzigd: hij zette de circusartiesten neer in een duinlandschap. Op de achtergrond glooit onmiskenbaar een duinenrij zoals aan het Noordzeestrand.