'Geef weggestopte Duitse begraafplaats plek in onze geschiedenis'

Het kruis is even groot als al die andere 32.000 kruisen op de Duitse militaire begraafplaats Ysselsteyn in Noord-Limburg. Alleen de dode eronder is bijzonder, Johannes van Lent is maar 6 weken oud geworden.

Johannes stierf na de bevrijding van het zuiden van Nederland in Kamp Vught, waar zijn moeder vastzat op verdenking van ongeoorloofde banden met de bezetters. Dat de jongen op deze begraafplaats ligt, komt omdat zijn onbekende vader mogelijk Duitser was.

Het zijn bijna allemaal Duitsers die op deze dodenakker liggen, omgekomen op Nederlandse bodem of vlak over de grens. Na de bevrijding zijn ze in Ysselsteyn herbegraven.

Het is een van de grootste Duitse begraafplaatsen in Europa, maar toch onbekend. Dat is niet voor niets. Nederlanders wilden niet aan hun bezetter herinnerd worden en er was de angst voor aandacht uit ongewenste hoek, van neo-nazi’s.

De begraafplaats is dan ook altijd uit de publiciteit gehouden. Hoge bomen onttrekken de passant het zicht op de graven. De plek is in 1946 uitgekozen omdat er geen grote wegen naartoe liepen en er was geen treinstation in de buurt. Ook wilden er maar weinig mensen wonen.

Historicus Joost Rosendaal van de Radboud Universiteit in Nijmegen wist wel van de begraafplaats en kwam er geregeld. Toen zich vorig jaar een kans voordeed om er onderzoek te beginnen, bedacht hij zich geen moment.

"Ik ben geïntrigeerd door het beeld van de stereotiepe Duitsers zonder dat we weten wie het zijn", zegt Rosendaal. "We praten over hen als bezetters, SS'ers of als een onderdeel van een regiment. Maar niet als personen, voor ons zijn het geen mensen. Ik wil proberen te begrijpen wie het zijn."

Met zijn studenten gaat Rosendaal de komende jaren op zoek naar de achtergrond en herkomst van de doden in Ysselsteyn. De verkennende fase heeft al een verrassend resultaat opgeleverd: er liggen veel meer Nederlanders dan gedacht.

Tot nu toe werd van 300 landgenoten uitgegaan, het blijken er bijna twee keer zo veel te zijn. Landverraders, mensen die heulden met de vijand, landgenoten die in vreemde krijgsdienst waren geweest.

Nederlanders die na de oorlog als 'fout' werden bestempeld, wachtten in Kamp Vught op hun proces. Door de erbarmelijke leefomstandigheden haalden vele gevangenen dat proces niet en stierven door honger, kou of ziekte. Zoals Johannes, geboren en gestorven in Kamp Vught.

Het graf van de kleine jongen beroert Rosendaal steeds weer. "Dit kind is natuurlijk geen oorlogsmisdadiger, hij heeft niemand iets misdaan." De historicus heeft er moeite mee dat Van Lent hier is begraven. Rosendaal wijst op een graf een eindje verderop, met op het kruis de naam Antonius van Dijk. "Een politiecommissaris uit Nijmegen, verantwoordelijk voor de deportatie van de Joden uit die stad en tijdens de oorlog geëxecuteerd door het verzet. Deze twee liggen vlak bij elkaar en dat hoort niet."

Nu de begraafplaats zeventig jaar bestaat, komt de gedachte op om de plek minder onzichtbaar te maken. Rosendaal: "We vieren onze vrijheid op 4 en 5 mei, maar we moeten er ook bij stilstaan dat we de vrede vieren. Er zijn in de oorlog aan beide kanten zo veel slachtoffers gevallen. Nu leven we samen in één Europa, dan moet je niet meer denken in wij en zij."

Ook het instituut voor oorlogsdocumentatie NIOD heeft aandacht voor Ysselsteyn. "De begraafplaats is onderdeel van de Nederlandse geschiedenis, ook al is het tot nu toe genegeerd", zegt Erik Somers van het NIOD. "De eerste generatie was bewaker van het eigen verleden. Nu wordt het tijd dat we deze plek meer in historisch perspectief zien. Het is het waard om onderzocht te worden en onderdeel te maken van onze geschiedenis."